22. religie mezopotamii (akad, amoryci, aramejczycy, asyria, babilonia, chaldea, elam, kasyci, sumer)

22. 8. 2. 7. 5. literatura

 

nabu to bóg literatury i pisarzy (babilonia). 

nidaba to bogini i patronka pisarzy. bohaterka hymnu napisanego przez córkę gudei (która miała widzenie bogini) enheduannę w 2200 pne (sumer). 

enheduanna (xxiv-xxiii w pne) była arcykapłanką nanny w ur i poetką. napisała modlitwy i 42 hymny na cześć świątyni, między innymi e-abzu enki w eridu, e-kur enlila w nippur, ninhursang w kesz, e-kisznugal nanny w ur, e-babbar utu w larsie, e-anna isztar w uruk, e-ninnu ningirsu w girsu, nansze w siraran, szary w ummie, zababy w kisz, nidaby w eresz. 

najbardziej znane eposy: epos o gilgameszu, enuma elisz (gdy w górze niebo), zejście isztar do świata podziemnego, dialog między panem a sługą, dialog o ludzkiej nędzy. 

kabti-ilani-marduk, kapłan i skryba, napisał w ix-viii w pne "epos o bogu erra", który został mu ujawniony we śnie (babilonia). 

literatura sumeryjsko-akadyjska rozwijała się od iii tys pne do vi w pne, wyrosła z sumeru, została rozwinięta przez babilończyków z wkładem asyryjczyków, akadyjczyków, amorytów, chaldejczyków. najpierw były pieśni za-mi (pieśni harfy). kanon literatury z poł ii tys obejmował: cykl o stworzeniu świata: enki i porządek świata, enki i ninhursang, enki i ninman, stworzenie motyki, nammu tworzy niebo, cykl o zniszczeniu świata: epos o gilgameszu, inana i szukalletuda, inana i bilulu, o ptaku anzu i erra, cykl o herosie gilgameszu: gilgamesz i potwór huwawa, gilgamesz i niebiański byk, gilgamesz i aga z kisz, poematy kosmologiczne: enuma elisz, epos o atra-hasisie, utwory filozoficzne i dydaktyczno-moralizatorskie: monolog cierpiącego, dialog pana z niewolnikiem, lato i zima, trzoda i ziarno, dialog o ludzkim nieszczęściu, literatura polityczna: rady dla księcia, rady z przełomu viii i vii w pne, hymny na cześć królów i bogów np hymn na cześć szulgi, pieśni np rytuał isztar (kwestie śpiewane przez kapłanów i chór), utwory żałobne, np treny ludingirry, lament nad upadkiem ur, teksty rytualne, modlitwy (np modlitwa urszaggi). 

kronika władców lagasz z i poł ii tys. pne opisuje powstanie świata i władców lagasz skończywszy na gudei. została napisana przez skrybów jako odzew na pominięcie władców lagasz w sumeryjskiej liście królów (sumer). 

lament nad upadkiem ur to utwór żałobny z przełomu iii i ii tys pne. traktuje o nieuniknionym przeznaczeniu, które zesłali bogowie na ur, tak że nawet bóstwo opiekuńcze miasta nie może nic poradzić (sumer). 

poemat o cierpiącym sprawiedliwym został napisany w języku akadyjskim, obejmował cztery tabliczki klinowe i ok 500 wierszy. miał formę monologu. człowiek sprawiedliwy, wielmoża, został dotknięty nieszczęściami, opuścili go bogowie, co wywołało gniew króla. znajomi i bliscy odwrócili się od niego, opętały go demony sprowadzając na niego choroby, z których kapłani i zaklinacze nie potrafili go wyleczyć. uczynił rachunek sumienia i nie dopatrzył się czynów obrażających bogów, doszedł do wniosku, że to co ludzie uważali za dobro, niekoniecznie było dobrem według bogów. w czasie i dynastii babilońskiej dopisano nowe zakończenia, przyśniły mu się trzy sny, bóg (marduk) ulitował się nad chorym, który odzyskał zdrowie, majątek i dobre imię (babilonia, kasyci). 

hymn na cześć szulgi z xxi w pne to pean na cześć króla szulgi z iii dynastii ur, który przybrał tytuł boga, nazywa siebie wybrańcem bogów, został zrodzony z ninsun za sprawą anu, który włożył mu koronę na głowę, jest ukochanym ninlil, bratem i druhem utu. o losach szulgi zadecydował enlil, do wielkich czynów wybrała go isztar, która jako narzeczona świętuje z nim święto eszes z okazji pełni księżyca, nisaba obdarzyła go wiedzą, szakan szybkością. gdy podczas podróży rozpętała się burza, nic nie było w stanie opóźnić podróży. odległość między nippur a ur szulgi pokonuje w ciągu jednego dnia. szulgi to sprawiedliwy król, wielki budowniczy, wzniósł liczne świątynie i zapewnił im dużą liczbę ofiar (czyli skromnych nigdy nie brakowało). 

treny ludingirry pochodzące z xxii-xxi w pne to dwa treny, które zachowały się na tabliczkach glinianych i dotyczą śmierci ojca i żony, zawierają złorzeczenie sprawcom śmierci, zakończenie pieśni stanowi modlitwa o powodzenie w krainie cieni (sumer). 

ludlul to tekst literacki dotyczący demonicy lamasztu (mezopotamia). 

forma przypowieści była wykorzystywana w mezopotamii. 

list z tell el-amarna (ea 23) został wysłany przez władcę mitanni władcy egiptu amenhotepowi iii i dotyczy wizyty bogini isztar z niniwy w egipcie. 

ninszatapada, arcykapłanka bliźniaków lugal-irra i meslamta-ea w durum, znana jest z napisania w xix w pne listu do króla rim-sina i. 

babyloniaka to trzytomowe dzieło berossosa z przełomu iv i iii w pne traktujące o historii babilonii. opisuje początek świata, mit o oannesie i rybach-potworach, które przyniosły ludzkości cywilizację, dziesięciu królów panujących przez potopem, potop, władców panujących po potopie, na aleksandrze wielkim kończąc. 

gilgamesz zagościł na stałe w powieściach, grach komputerowych, mandze.

Waldemar Mierniczek