11. zaratusztrianizm, iran, mazdaizm, mazdakizm, media, mitanni, parsowie, persja, zurwanizm

11. 9. 4. miejsca odprawiania kultu, przedmioty kultu

 

11. 9. 4. 1. natura/przyroda jako miejsce odprawiania kultu

 

niewiele wiadomo o miejscach odprawiania kultu przez zaratusztrian. na pewno mieli oni święte gaje.

 

11. 9. 4. 2. świątynie i cmentarze

 

pierwsze ołtarze ognia powstawały na sztucznych wzgórzach i nie miały zadaszenia (gdyż boga nie można zamknąć z pomieszczeniu). być może w ten sposób naśladowano wieczne ognie (np naturalne wypływy gazu ziemnego w pn persji i na wybrzeżach morza kaspijskiego). najstarsze zadaszone świątynie ognia odkryto w kuh-e khwaja (czasy seleukidów) i atur gusznaps na tacht-e solejman. większość została zniszczona przez muzułmanów. w xx w wiele świątyni zrekonstruowano.

do miejsc sprawowania kultu należy także zaliczyć zaratusztriańskie cmentarze, czyli wieże milczenia.

 

11. 9. 4. 3. przedmioty kultu

 

magiczne maczugi:

- feridun otrzymał, jako nastolatek, żelazną maczugę w kształcie krowiej głowy,

- garszasp doskonale władał maczugą, przekazał ją przed śmiercią swojemu synowi zalowi, a zal swojemu synowi rustamowi.

trzy czarodziejskie pióra ptaka simorg posiadał zal. służyły one do wezwania ptaka na pomoc w razie potrzeby. w tym celu należało najpierw spalić jedno z piór.

za magiczny przedmiot można uznać także sztandar kawejański. na początku walki feriduna z azi dahaką kawe zatknął swój fartuch na pice i uczynił z niego sztandar. od tej pory sztandar z wołowej skóry przyozdobiony drogimi kamieniami i perłami towarzyszy królom iranu idącym do walki.

nie należy także zapominać, że idąc do walki persowie zakładali (podobnie jak celtowie i scytowie) torkwesy - okrągłe otwarte naszyjniki ze zdobionymi zakończeniami, z brązu lub złota, rzadziej srebra.

 

11. 9. 4. 4. geograficzne centra kultu

 

w surachany na przedmieściach baku (atesgah) zrekonstruowano w xvii-xviii w świątynię ognia istniejącą na dawnym miejscu wypływu naturalnego gazu. obecnie znajduje się w niej muzeum, a gaz jest doprowadzany rurociągiem.

święta jaskinia czak czak położona nad skalną ścianą pełni rolę sanktuarium. wewnątrz płonie święty ogień, cel pielgrzymek.

w garni znajduje się świątynia mitry zbudowana w i w w stylu klasycznym (lub mauzoleum rzymskiego króla armenii sohaemusa). uczeni spierają się, czy jest ona związana z zaratusztrianizmem czy z mitraizmiem.

jazd jest związany z zaratusztrianizmem, znajduje się w nim świątynia ognia.

w naksz-e rustam koło persepolis położone są nekropolie królewskie, wykute w skałach grobowce trzykondygnacyjne. szersze kondygnacje dolna i górna nadają im kształt krzyża. znajduje się tam płaskorzeźba, na której król wskazuje na symbol ormuzda - uskrzydloną tarczę słońca lub księżyca.

 

11. 9. 4. 5. święte księgi, świadectwa pisane

 

świętą księgą mazdaizmu i zaratusztrianizmu jest awesta. stara awesta napisana w języku awestyjskim ok vi w pne, zniszczona w iv w pne, odtworzona na rozkaz króla partów wologazesa, uzupełniona w iii w przez kapłana tansara, zawiera 21 ksiąg w pięciu częściach:

1 yasna (jasna, liturgia), w tym gaty - najstarsza część awesty napisana prawdopodobnie przez zaratusztrę, zawierająca hymny i psalmy,

2 visparat (wszyscy sędziowie) - inwokacje i modlitwy do patronów,

3 vendidat - prawo przeciw demonom, prawo kanoniczne, przepisy rytualne, 22 rozdziały (fargardy),

4 jaszty (pieśni pochwalne),

5 nyayisan.

młodsza awesta 6 chorda awesta, która powstała w iv w języku pazand, zawiera modlitwy dla osób świeckich.

zend to komentarze do awesty, najobszerniejsze do vendidad, spisiwane od ix w w języku pahlawi.

księga arta wirafa z ix w zawiera opisy zaświatów, do których udał się autor, aby sprawdzić, co czeka ludzi po śmierci i zweryfikować zasady zaratusztrianizmu.

 

 

Waldemar Mierniczek