12. gnostycyzm, manicheizm, mitraizm

12. 9. 6. 11. sakramenty
 

w przypadku gnostycyzmu możemy mówić o sakramentach w rozumieniu chrześcijańskim. mamy także odniesienia do chrześcijańskich sakramentów (jest ich siedem), co uzasadnia wyodrębnienie tego podrozdziału.

 

wszystkie sakramenty mają większe lub mniejsze znaczenie inicjacyjne (nawet sakrament zmarłych). jest ich więcej niż w chrześcijaństwie, że wspomnę tu consolamentum (katarzy), krzyżmo (jan chrzciciel), czy nakładanie rąk (niektóre sekty protestanckie), czy nawet chrzest z ognia (niektóre sekty prawosławne) lub obrzezania (żydzi i mahometanie).

duch boży wszedł w jezusa podczas chrztu w jordanie i prowadził go w swojej misji (cerynt), albo eon chrystus zstąpił na chrystusa człowieka w czasie chrztu w postaci gołębicy (cerynt).

bazylidianie uważali, że chrystus był człowiekiem na którego podczas chrztu spłynęła boska mądrość (nous).

elkazaici praktykowali wielokrotny (dwukrotny?) chrzest (w szatach), który powodował odpuszczenie najcięższych grzechów, stosowali też obrzezanie, szabat, nie spożywali mięsa, odrzucali pisma świętego pawła.

apostolicy xii-xiii w odrzucali chrzest dzieci.

pryscylianie odrzucali sakramenty i większość dogmatów. paulicjanie nie uznawali sakramentów, uważając że są one jedynie pustym rytuałem, nie poważali krzyża. bogomili nie uznawali sakramentów, dni świątecznych, liturgii, krzyża jako symbolu męki, odpustów. spowiedź odbywali w grupach. albigensi nie uznawali sakramentów.

archontycy nie uznawali żadnych sakramentów, gdyż są one poświęcone demiurgowi i sprawiają, że dusza ludzka staje się od niego zależna. inna wersja: praktykowali chrzest i namaszczenie, wierząc że umożliwią one uwolnienie się od wpływu archontów.

bogomili negowali sakramenty z wyjątkiem chrztu z ducha przez położenie na głowę ewangelii świętego jana, nie dawali czci krzyżom, odrzucali liturgię, uznawali wzajemną spowiedź.

apostolicy xii-xiii w uważali, że sakramenty udzielane w stanie grzechu są nieważne, nie oddawali czci świątyniom.

walentyniański wykład z nag hammadi, zawiera pięć modlitw: o namaszczeniu, dwie o chrzcie, dwie o eucharystii (walentynianie).

apostolicy iii i iv w odrzucali sakrament eucharystii.

dzieje tomasza opisują rytuał pieczęci i eucharystię chleba i kielicha, w którym zamiast wina znajdowała się woda (gnostycyzm).

 

wino jest dziełem szatana, dlatego należy się powstrzymywać od picia wina; podczas sprawowania wieczerzy pańskiej należy pić wodę, a nie wino (enkratyści). używanie wody zamiast wina do eucharystii  stosowali także akwarianie, aukratyci, marcjoniści, manichejczycy.

rytuał pieczęci zapewniał ochronę pneumy podczas jej przechodzenia do pełni (pleromy), czyli podczas jednoczenia się z bogiem, zapewniał duchowi ludzkiemu nieśmiertelność i symbolizował odejście ze świata cielesnego. ponadto chronił przed opętaniem przez złe moce, pozwalał bogu zamieszkać w pieczętowanej osobie i działać przez nią. moc pieczęci była większa niż moc chrztu. przyjęcie pieczęci mogło nastąpić przed przyjęciem chrztu. rytuał polegał na nałożeniu rąk przez osobę w w imieniu której działał chrystus. następnie wylewano święty olej pochodzący z rajskiego drzewa życia na głowę pięczętowanego oraz namaszczano nim ciało z jednoczesnym wzywaniem imion trójcy świętej i mądrości (dzieje tomasza). jezus został naznaczony pieczęcią przez boga. pieczęcią oznaczani są ludzie mający dostąpić zbawienia (jan ewangelista).

consolamentum to rodzaj duchowego chrztu ludzi dorosłych, bez wody i oliwy (materia, dzieło szatana). okres przygotowawczy trwał trzy lata. po przyjęciu consolamentum obowiązywała surowa asceza.

opis rytuału consolamentum: "na wstępie prowadzący ceremonię doskonały, najwyższy rangą wśród obecnych, w asyście innych doskonałych trzykrotnie wygłaszał po łacinie wezwanie pobłogosław nas, zmiłuj się nad nami, amen, niechaj stanie się nam wedle słowa twego, niechaj ojciec, syn i duch święty przebaczą ci wszystkie twoje grzechy. następnie odmawiano serię inwokacji do boga, w których ponawiano prośbę o odpuszczenie grzechów, zakończoną modlitwą pańską. prowadzący ceremonię kładł na stole nowy testament (lub tylko ewangelię św jana), którą - po rytualnych pokłonach - przekazywał następnie przyjmującemu consolamentum. w tym momencie, zwracając się bezpośrednio do niego, objaśniał mu sens i znaczenie rytuału, wprowadzał go również w podstawy teologii katarskiej. w drugiej części rytuału doskonały zwracał się ponownie do przyjmującego sakrament, mówiąc: "pragniesz otrzymać chrzest duchowy, którego mocą duch święty zstępuje w kościół boży, wraz ze świętą modlitwą, i nałożeniem rąk przez dobrych ludzi". po raz drugi wymieniał powinności doskonałego: bezwzględne przestrzeganie dziesięciu przykazań oraz surową ascezę. przyjmujący sakrament potwierdzał swoje zamiary. wówczas prowadzący ceremonię kładł mu na głowie nowy testament, zaś wszyscy obecni doskonali przytrzymywali księgę prawą dłonią. po zakończeniu obrzędu nowy doskonały otrzymywał pouczenia, w jaki sposób ma postępować, będąc w przyszłości przewodnikiem duchowym wierzących katarów. w szczególności przekazywano mu wiedzę praktyczną na temat uproszczonego sposobu udzielania consolamentum, gdy przyjmujący był ciężko chory lub umierający".

 

 

Waldemar Mierniczek