21. religie egiptu, nubii i hyksosów

21. 8. 2. 7. 5. literatura

thot jest opiekunem i patronem pisarzy.

teksty piramid umieszczano na ścianach grobowców za czasów starego państwa, opisują wierzenia dotyczące życia pośmiertnego.

litania słoneczna to tekst wypisany w korytarzach wejściowych do królewskich grobów xix i xx dynastii w dolinie królów, częściowo w formie obrazków. litania wymienia 72 hipostazy ra (słońca), formy te rezydują w zaświatach, a ra odwiedza je wszystkie podczas nocy. inne hymny i pieśni do słońca są napisane i narysowane na framugach kaplic, grobach osób prywatnych.

"księga o pokonaniu apophisa" mówi o walce ra z apophisem i zawiera "listę imion apophisa, które nie powinny istnieć".

literatura w języku średnioegipskim pojawiła się od pierwszego okresu przejściowego i była w użyciu przez 2000 lat. w tym języku powstawała tzw literatura pesymistyczna pod wpływem biedy i głodu. był to także język religii.

w pierwszym okresie przejściowy powstało pesymistyczne: "opowiadanie o zniszczeniu ludzkości".

w okresie średniego państwa nastąpił rozwój literatury, także religijnej i profetycznej, np "nauka amenemheta i" i "proroctwo neferti". po raz pierwszy bohaterem został zwykły śmiertelnik - opowiadania "opowieść o rozbitku" "opowieść o sinuhe", "księga umarłych" "hymn ku czci atona" przypisywany amenhotepowi iv echnatonowi.

list z tell el-amarna (ea 23) wysłany przed władcę mitanni do amenhotepa iii dotyczy wizyty bogini isztar z niniwy w egipcie.

sbojet to utwór dydaktyczno-moralizatorski opierający się na mądrości ludowej. zachowało się 15 utworów, z tego część we fragmentach, np "nauka księcia dżedefhora", „nauka amenemhata i”.

pieśni harfiarza były pisane w grobowcach (średnie państwo) i na papirusach (nowe państwo), prawdopodobnie służyły do śpiewania. głosiły pesymizm i sceptycyzm wobec życia i kondycji ludzkiej.

”napomnienia amenemopeta”, pochodzące z ok 1300-1075 pne, zawierają rady pobożnego życia przekazane synowi, ocenę moralną postaw i zachowań ludzkich.

turyński papirus erotyczny z xii w pne został prawdopodobnie zamówiony przez kręgi wojskowe dla ośmieszenia kasty kapłańskiej, która pogardzała żołnierzami. utwór ma charakter satyryczny, zawiera 12 ośmieszających scen ze zwierzętami naśladującymi ludzi. jedna scena oznacza jedną godzinę dnia. ośmieszono kultu zmarłych, urządzono sobie kpiny z geba, nut, ozyrysa, izydy, "ręki boga" amona. utwór zawiera ilustracje kpiące ze scen mitologicznych. parą bohaterów jest kapłanka bogini hathor i kapłan boga amona. on jest brzydki i ma członek do kostek. zespalają się w różnych pozycjach.

papirus westcar zawiera pięć opowiadań synów cheopsa. drugie opowiadanie mówi o czarach kapłana, który dowiedziawszy się o zdradzie żony, formuje z wosku model krokodyla, który ożywa przy zetknięciu z wodą za pomocą magicznych zaklęć. krokodyl wciąga kochanka żony kapłana pod wodę. faraon każe krokodylowi zjeść kochanka, a żonę kapłana spalić i wrzucić do rzeki. opowiadanie czwarte traktuje o tym jak cheops zaprosił magika dżedi, aby pokazał magiczne sztuczki. magik wypowiada długą i skomplikowaną przepowiednię odnosząca się do potomków cheopsa.

w okresie późnego państwa napisano opis podróży kapłana i dyplomaty wen-amona do syropalestyny.

papirus bremner-rhind z ok 312 pne, zawiera: "pieśni izydy i neftydy" wykonywane podczas misteriów w swiątynii ozyrysa, pieśń "rytuał przenoszenia sokarisa" - pieśń misterium ozyriackich.

liryki isodorosa znaleziono na ścianach hellenistycznej świątyni izydy w medinet madi.

Z ogromnego dorobku kultury popularnej dotyczącej starożytnego egiptu należy wymienić dwa wybijające się dzieła: książkę „egipcjanin sinuhe” miki waltariego (adaptację filmową można zobaczyć na youtube po czesku) i film „faraon” jerzego kawalerowicza na podstawie książki bolesława prusa. film można zobaczyć na youtubie w wersji rosyjskiej.

Waldemar Mierniczek