24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 4. 1. światy podziemne i pośmiertne, piekło (cz 3)

mity związane ze światem podziemnym

 

uranos obawiał się swoich potomków olbrzymów hekatonchejrów, cyklopów i strącił ich do tartaru. pilnował ich potwór campe. gaja, nie chcąc, aby tytani podzielili ich los, namawiała dzieci by podnieśli bunt przeciwko ojcu. gaja złączyła się w miłości z czarną otchłanią podziemia, tartarem, i urodziła najpotężniejszego potwora wszechczasów tyfona. tylko zeus był w stanie mu sprostać i pokonać go po ciężkich walkach. 

erynie zostały zrodzone z krwi wykastrowanego uranosa, zamieszkiwały ereb (ciemności podziemia). 

kronos uwolnił z tartaru cyklopów niebiańskich, aby pomogli mu w walce z uranosem. po zwycięstwie wtrącił ich do tartaru. 

cyklopów niebiańskich uwolnił zeus, aby pomogli mu w walce z kronosem.

tytani pierwszego pokolenia (z wyjątkiem tytanid i okeanosa) zostali pokonani dzięki pomocy wyzwolonych cyklopów i hekatonchejrów i wtrąceni na zawsze do tartaru. 

po uwięzieniu w tartarze tytanów ich strażnikiem był ajgajon (jeden z hekatonchejrów). posejdon nagrodził go za udział w walce o olimp ręką swej córki kympolei i zwolnieniem z pilnowania tytanów. 

giganci zostali zrodzeni z ziemi,  pokonani przez hekatonchejrów i zepchnięci do tartaru (hezjod). 

menojtios, tytan, syn japeta i okeanidy klimene, został za pychę rażony piorunem przez zeusa i strącony do tartaru. 

persefona została porwana przez hadesa za przyzwoleniem zeusa podczas zabawy na łące z córkami okeanosa. gdy próbowała zerwać kwiat narcyza ziemia rozwarła się i pojawił się hades na złotym rydwanie, który uprowadził ją. helios wyjawił demeter prawdę o porwaniu. obrażona demeter udała się do eleusis, gdzie została przyjęta w pałacu keleusa. będąc w żałobie przestała troszczyć się o urodzaje zbóż. ziemię nawiedziła klęska głodu. ludzie zaprzestali składania ofiar bogom. zeus nakazał zwrócenie persefony na sześć miesięcy w ciągu roku. gdy córka wracała uradowana demeter przyozdabiała ziemię kwiatami, rozpoczynała się wiosna, gdy persefona wracała do małżonka, na znak żałoby życie na ziemi zamierało (hymn do demeter). 

po uprowadzeniu persefona została żoną hadesa. nie mieli potomstwa. 

najada kiane, towarzyszka zabaw persefony, usiłowała przeszkodzić w porwaniu jej do podziemnego świata, z żalu zalała się łzami, z których powstał strumień, nazwany kyane, lub została zamieniona w źródło przepływające blisko rzeki anapos, lub hades przemienił ją w jezioro. 

hades zakochał się w nimfie minte. persefona zamieniła ją w miętę podczas próby uwiedzenia lub hades zamienił ją w miętę chcąc ją uchronić przed zazdrością i prześladowaniem żony, od tamtej pory minte jest nimfą podziemia. 

leuke, córka okeanosa i tetydy, została porwana przez zakochanego hadesa i uprowadzona do świata podziemnego, gdzie zmarła. hades zamienił ją w białą topolę, która rosła w elizjum. z gałązek tego drzewa został wykonany wieniec dla heraklesa wracającego z hadesu. 

orfeusz to archetyp śpiewaka teogonicznego, który w „argonautice” używa pieśni do poruszenia serc bogów świata podziemnego w czasie pobytu w hadesie (orfizm). 

katabaza to zejście bohatera pod ziemię. 

z hadesu można było wrócić tylko wyjątkowo, np kiedy eurydyka, żona orfeusza zmarła ukąszona przez żmiję, orfeusz zszedł do krainy zmarłych grając na instrumencie. jego muzyka, gra na lirze i śpiew oczarowały charona i strażników hadesu. cerber łasił się do niego liżąc jego stopy. erynie odłożyły bicze, wzruszyły się i płakały pozwalając męczonym duszom na chwilę wytchnienia, wzruszeni hades i persefona zgodzili się oddać orfeuszowi żonę. persefona szepnęła mu tajne hasło umożliwiające dostęp do jeziora pamięci. hades pozwolił mu zabrać eurydykę pod warunkiem, że będzie szedł przodem, a eurydykę poprowadzi z tyłu hermes. orfeusz miał zakaz oglądania się za siebie. nie wytrzymał, obejrzał się i stracił eurydykę na zawsze. zrozpaczony wędrował potem po ziemi grając na lutni. 

kiedy bogowie zapragnęli zabić syzyfa za to, że zdradził tajemnicę zeusa, ten uwięził boga śmierci tanatosa. tanatos został odbity, a syzyf uzgodnił z żoną, że nie pochowa go z ceremoniałem greckim, co równało się temu, że nie mógł zapłacić charonowi za przewózkę przez styks. hades pozwolił mu na powrót do żywych, aby dopilnował właściwego pochówku swojego ciała. 

sybilla prowadząc eneasza uśpiła cerbera ciastkiem z makiem i miodem (wergiliusz). 

tezeusz zszedł z pejritoosem do hadesu, by pomóc mu w uwiedzeniu persefony. zostali przyjęci przez hadesa, posadzeni i skuci „wężowymi splotami” na tzw „krześle zapomnienia”. 

herakles udał się do hadesu pieczarą na półwyspie matapan. charon nie odważył się żądać od niego zapłaty. zszedł po cerbera, gdyż ostatnią z jego dwunastu prac było ujarzmienie cerbera i wyprowadzenie go z hadesu. spotkał tam duszę meduzy, zabił woła i napoił dusze krwią, pogruchotał kości menojteusowi, nie zabił go na prośbę persefony, poprosił hadesa i persefonę o pozwolenie na wykonanie zadania. zgodzili się pod warunkiem, że nie użyje żadnej broni, więc złapał bestię i wyciągnął ją na powierzchnię, pomimo tego, że chłostała go wężowym ogonem. harakles wyciągnął cerbera w argolidzie i wypuścił w atenach. przy okazji herakles uwolnił tezeusza. gdy chciał uwolnić pejritoosa ziemia zabraniała mu to uczynić i herakles zrozumiał, że bogowie nie chcą wybaczyć winowajcy, który musiał pozostać w podziemiach. eurysteusz potwierdził, że herakles wykonał wszystkie zadania, więc bohater udał się do aten. 

kiedy tezeusz i pejritoos przebywali w hadesie menesteusz przejął władzę w atenach przy pomocy dioskurów. po powrocie tezeusz zesłał go na wygnanie. 

chiron, zraniony przez heraklesa, poszedł dobrowolnie do hadesu zamiast prometeusza. 

semele trafiła do hadesu, a gdy dionizos dorósł zabrał ją na olimp i umieścił na niebie koronę, która stała się gwiazdozbiorem korona południowa. 

po śmierci protesilaos ubłagał hadesa, by ten pozwolił mu wrócić na jedną noc do domu. po nocy spędzonej z żoną laodamią, wrócił do krainy zmarłych. laodamia popełniła samobójstwo by połączyć się z mężem. 

odyseusz udał się do świata zmarłych przez wejście w kraju kimmeryjczyków, gdzie znęcił duchy krwią ofiary (???). spotkał tam tejrezjasza, elpenora, który zmarł podczas pobytu odyseusza i jego załogi u kirke, swoją matkę, towarzyszy z wojny trojańskiej, herosów i kobiety. antyklea, matka odyseusza, która zmarła z tęksnoty, opowiedziała odyseuszowi co działo się w itace. 

kastor i polideukes zakochali się w phoebe i hilarii przez co zostali wplątani w walkę z bliźniakami idasem i linkeusem. linkeus zabił kastora, a zeus w rewanżu zabił piorunem linkeusa. nieśmiertelny polideukes rozpaczał z powodu śmierci brata i marzył o tym, aby podążyć z nim do hadesu. zeus pozwolił im z litości mieszkać na przemian w hadesie i na olimpie. polideukes poprosił zeusa o obdarzenie brata nieśmiertelnością. zeus postanowił ich umieścić na niebie jako gwiazdozbiór bliźniąt.

Waldemar Mierniczek