24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 5. 3. dusza (cz 2)

neoplatonicy sądzą, że dusza świata działa w czasie pośrednicząc między ideami jako doskonałymi wzorcami i zmiennym światem zjawisk. 

według plutarcha istnieją dwie dusze kosmiczne: pierwotna nieuporządkowana zmysłowa pradusza stanowiąca zasadę zła i dobra dusza stworzona przez demiurga, rozumna pokrewna bogu. proces przemiany duszy odpowiada etycznemu procesowi upodobnienia jednostki do boga. 

według plotyna dusza (psyche) powstaje, gdy umysł zapatrzony w jednię tworzy jej ogląd. dusza pragnie tworzyć, jednak jej moc jest nikła, dlatego wszystko co tworzy nie jest już hipostazą, samodzielnym bytem. umysł i dusza jako hipostazy jedni tworzą świat niecielesny i intelligibilny. dusza stanowi najniższy ostatni poziom emanacyjny ciągu bytów. świat zmysłowy składa się z duszy i ciała. dusza udziela ciału istnienia i życia, ciało dzięki duszy uczestniczy w istnieniu i życiu. 

według platona dusza jest wolna i nieśmiertelna. dusza to nieśmiertelny pierwiastek, którego stwórcą jest demiurg, a ciało jest więzieniem duszy. śmierć, czyli opuszczenie ciała, jest uwolnieniem duszy z więzienia. dusza umożliwia samodzielny ruch ciała, powinna podporządkować sobie ciało, ponieważ jest tym co boskie w człowieku, co wyróżnia człowieka od innych stworzeń. dusza odpowiada za rozumowanie i poznanie prawdy, a więc za to, czy człowiek postępuje dobrze i cnotliwie. struktura duszy jest taka sama dla bogów i ludzi. dusza ludzka jest w stanie poprzez przypomnienie (anamnesis) dojść do świata idei. nous to boska część duszy, logistikon, siła rozumu, racjonalny aspekt indywidualnej duszy. szczęście to właściwe funkcjonowanie duszy. 

empedokles uważał, że przebywanie w ciele jest dla duszy czymś złym. dusza przebywa w ciele dlatego, ponieważ w innym wcieleniu dopuszczała się zabijania innych istot żywych. 

alkmeon z krotonu był zwolennikiem nieśmiertelności duszy. duszę ludzką otaczają kręgi jak pierścienie saturna. jeżeli pierścienie nie są zamknięte, następuje śmierć. 

dusza jest nieśmiertelna (plutarch). 

człowiek składa się z duszy i ciała (pitagorejczycy). 

człowiek składa się z duszy i ciała, dusza z części rozumnej i nierozumnej (filon z aleksandrii). 

gołąb symbolizuje dominację duszy nad ciałem. 

z teorii anaksymenesa można wyinterpretować jedność lub podobieństwo dusza = tchnienie (oddech) = powietrze. 

są dwie dusze: dusza zła i dusza dobra (rozumna). zadaniem człowieka jest wyzwolenie duszy z ciała poprzez naukę i czynienie dobra, a ostatecznym celem jest zjednoczenie z absolutem (numenios z apamei, neopitagorejczyk). 

dusze dzielą się na boskie (bogowie psychiczni, w tym olimpijscy), demoniczne (aniołowie, demony, herosi), cząstkowe (w tym ludzkie). wszystkie dusze są wyposażone w ciała eteryczne, których są trzy rodzaje: dusza racjonalna jest wyposażona w wehikuł świetlisty, niezniszczalny i wieczny, niepodzielny, nie odczuwa doznań, nigdy nie odłącza się od duszy. dusza zanim wejdzie w ciało nakłada na siebie kolejne bardziej materialne osłony, zrzuca je wszystkie po śmierci, z wyjątkiem ciała eterycznego. dusze nieracjonalne posługują się wehikułem pneumatycznym. dusza ma następujące władze: zmysły, wyobraźnię, sąd, myśl dyskursywną i intelekt, zmysły i wyobraźnia należą do niższej, nieracjonalnej części duszy, w duszy obecny jest element boski. 

według platona człowiek posiada trzy elementy duszy: duszę rozumną, myślącą, duszę pożądliwą, duszę uczuciową. 

struktura duszy według platona: 1 rozum (dusza intelektualna, której cnotą jest mądrość, sophia), który kieruje ciągotami do dobra, 2 dusza gniewliwa (andreia), której cnotą jest męstwo, 3 zła dusza pożądliwa (sophrosyne), której cnotą jest umiarkowanie. czwartą cnotą związaną z duszą jako całością jest sprawiedliwość (dikayosyne). 

według arystotelesa istoty żywe mają ucieleśnioną duszę, formę żyjącego bytu, która nadaje życiu jedność i celowość. są trzy rodzaje duszy: 

1 wegetatywna - roślin, które rosną, przekwitają i odżywiają się, ale nie powoduje to u nich ruchu i uczuć, 

2 zwierzęca - zwierzęta poruszają się i mają uczucia, 

3 rozumna - źródło świadomości i rozumowania, taką duszę ma tylko człowiek. 

każda wyższa dusza ma cechy niższej, dusza nie może istnieć bez ciała, jak forma nie może istnieć bez materii. 

trochę inna myśl arystotelesa. postać duszy zależy od poziomu organizacji życia i składa się z trzech części: 

1 duszy wegetatywnej (rośliny, zwierzęta, ludzie). 

2 duszy zmysłowej (zwierzęta, ludzie), 

3 duszy rozumnej (nous, ludzie, posiada zdolność rozumienia świata zewnętrznego i świadomość samej siebie), dzieli się na rozum bierny i rozum czynny, który nie będąc powiązany z ciałem stanowi czystą formę i jest nieśmiertelny. 

jeżeli dusza jest aktywnością ciała, nie może być nieśmiertelna, gdyż aktywność ustaje w momencie śmierci (arystoteles).

Waldemar Mierniczek