25. religie etrusków, italików, sabinów, wenetów, rzymian i włochów

25. 0. 2. synkretyzm (cz 1)

 

ogólnie istnieje przekonanie, że etruskowie włączali do swojego panteonu bóstwa greckie (???, to słabe jest), a rzymianie włączali do swojego panteonu bóstwa greckie, bliskiego wschodu, celtyckie i germańskie, co jest prawdą, z tym zastrzeżeniem, że włączanie obcych bogów do własnej mitologii na skutek woli urzędników, kapłanów, wojskowych, czy władców, to nie jest synkretyzm. 

inne ujęcie: wpływy greckie pojawiły się w rzymie na pocz v w pne. dużą rolę odegrała legenda o sybilli, wieszczce gai, która osiadła w cumae. obok rzymskich bóstw rodzimych (di indigentes) zaczęły pojawiać się bóstwa przybysze (di novensides), po czym nastąpiło niemal całowite zespolenie bóstw rzymskich i greckich. kapłani z kapitolu studiowali księgi sybillińskie i na polecenie senatu znajdowali w tych księgach środki zaradcze polegające głównie na sprowadzaniu do rzymu nowych bóstw, głównie greckich. 

przykłady bóstw synkretycznych, które przeniknęły do mitologii rzymskiej: 

- kananejska bogini księżyca anat, każdego roku kapłanki anat zawierały małżeństwo ze świętym królem w celu zapewnienia dobrych zbiorów, praktykowano kult orgiastyczny, poświadczony także dla ateny w świątyni herkulesa w rzymie, gdzie oblubienica nazywała się akka, boskie dzieci zrodzone z tego związku stawały się duchami zboża nadchodzącego roku, 

- adranus - bóg ognia sykulów czczony na sycylii przez greków i rzymian, powiązany z perskim adarem i fenickim adramelechem, 

- apis - święty byk egipski, którego kult został przeniesiony do aten i do rzymu, 

- grecki asklepios jako rzymski eskulap i fenicki eszmun, 

- kananejska i fenicka astarte, utożsamiana z babilońsko-asyryjską isztar i sumeryjską inanną, była czczona także w egipcie i w etrurii, 

- semicki (ugarycki) baal, który przeniknął do rzymu przez mezopotanię (heliogabal był kapłanem tego boga w emesie), baala czczono także w egipcie, na bliskim wschodzie, w hellenistycznej syrii, 

- cucullati, czyli krasnoludki, duszki, bóstwa opiekuńcze, pochodzenia celtyckiego tożsamego z pochodzeniem greckiego boga telesforosa, cucullati rozprzestrzenili się na obszarach imperium rzymskiego: brytania, galia, germania, noricum, panonia, północne granice, 

- grecka eris utożsamiana z rzymską dyskordią, do kultu eris nawiązują dyskordianizm, kościół subgeniuszu i magia chaosu, 

- eszmun i jego żona aszima - bogowie semiccy utożsamiani z isztar i dumuzim, kybele i attisem, afrodytą i adonisem, a także z eskulapem, 

- rzymscy geniusze (bóstwa osobiste, aniołowie stróże??), którym składano ofiaty w domu, w dniu urodzin, co było tępione przez chrześcijan, którzy obchodzili imieniny, czyli święto ku czci patrona chrzestnego, pod wpływem filozofii greckiej dzielono geniuszy na dobrego, białego, i złego, czarnego, utożsamiano geniusza z daimonionem, 

- hekate - bogini magii, czarów, świata nadprzyrodzonego, rozdroży znana w karii, grecji, rzymie, 

- egipski hermanubis jako połączenie anubisa i hermesem, jego centrum znajdowało się w kynopolis za czasów helleńskich, czczono go w cesarstwie rzymskim, pojawia się w alchemicznej literaturze średniowiecza i renesansu, 

- hermes trismegistos jako hellenistyczne połączenie hermesa i thota z inspiracji judaizmem, magią żydowską, być może wierzeniami perskimi, identyfikowany z serapisem i hermanubisem, wiara w hermesa trismegistosa miała wpływ na różokrzyżowców, ezoteryków, gnostyków (przesada), alchemików i kabalistów, hermes trismegistos był popularny także w rzymie, 

- grecki hippolytos jest utożsamiany z rzymskim virbiusem, 

- egipska izyda, której kult był szeroko rozpowszechniony, miała światynię na polu marsowym w rzymie, izyda była łączona z demeter i czczona w grecji i rzymie, wraz z harpokratesem i serapisem tworzyli triadę aleksandryjską, 

- rzymska juno lucina obchodziła święto 14 lutego w wigilię luperkaliów, stąd wywiedziono genezę walentynek, obecnie jest to dzień świętego walentego lub święto ofiarowania pańskiego lub święto oczyszczenia maryi; z luperkaliów wywodzą się także wielkanocne zwyczaje smagania się witkami, 

- korybanci, czyli dziewięć frygijskich demonów czczonych także w grecji, rzymie i na obszarze helleńskim, dzieci heliosa i kybele albo kronosa i kybele, albo kronosa i rei, albo talii i apollina, albo dzieci zeusa, utożsamiani także z kuretami, kabirami lub daktylami, 

- grecki kronos utożsamiany z bogiem italików saturnem, 

- frygijska kybele, której kult przetrwał w rzymie do v w, 

- grecka leukotea utożsamiana z ino, a w rzymie z mater matutą, jej syn melikertes (palajmon) był utożsamiany z rzymskim portunusem, 

- ma - bogini matka z anatolii powiązana z hebat (huryci) i kybele (hetyci), czczona w czasach helleńskich jako ma-enyo, w czasach rzymskich jako bellona lub cnota virtus. 

- maa z komany - kapadocka bogini wojny, była czczona w rzymie (to może być bogini ma, o której mowa wyżej),

Waldemar Mierniczek