25. religie etrusków, italików, sabinów, wenetów, rzymian i włochów

25. 2. najważniejsi bogowie

 

25. 2. 0. bóstwo jedyne (absolut)

 

numen to tajemnicza, bezpostaciowa i nadprzyrodzona siła panująca na świecie, postawa religijna polega na zaufaniu i świadomości zależności od numenu. za czasów cesarstwa numen nabiera cech osobowych. numen może być rozumiany także jako moc twórcza, geniusz. 

heliogabal sprowadził z emesy kult baala (lub el gabala) i traktował go jako jedyne bóstwo, lub co najmniej bóstwo najwyższe, po śmierci heliogabala zakazano w rzymie kultu tego boga. 

według snu scypiona z 52 pne, niebo składa się z dziewięciu sfer. na dole jest ziemia, nad nią księżyc, merkury, wenus, słońce, mars, jowisz, saturn, niebo gwiaździste (stellatum), ponad nim jest bóg najwyższy, który zamyka w sobie i ogarnia wszystko. bóg nie ma rodowodu, z niego rodzi się wszystko, wszystko dzieje się zgodnie z wolą boga, tradycyjni bogowie to przejawy obecności w świecie jedynego boga (cycero). 

absolut to jedność, ani zasada, ani przyczyna, ani pierwszy, ani wcześniejszy od wszystkiego, ani ponad wszystkim, ani wszystko, nie można go pojąć, ani pomyśleć, nasza niewiedza o nim jest absolutna, jest nicością, która jest ponad bytem, hipotezy pochodzące od absolutu także są nicością (damaskios).

 

25. 2. 0. 1. bóstwo najwyższe

 

do stanowiska najważniejszego bóstwa pretendują: 

- voltumna (etruskowie), 

- janus - największy bóg latynów, 

- uni - najwyższa bogini (etruskowie), 

- reitia - najważniejsza bogini (wenetowie), 

- junona i jowisz, 

- jowisz - bóg bogów, ojciec bogów, nieboskłon dający życiodajne światło i ciepło, władca nieba i ziemi, źródło władzy, 

- westa - bogini ogniska domowego, 

- trójca kapitolińska - jowisz, junona i minerwa, 

- triada jowisz, mars, kwiryn, 

- triada jowisz, mars, kwiryn oraz janus i westa, 

- naczelni bogowie: janus, jowisz, junona, minerwa, mars, kwiryn, westa, 

- consentes dii - dwanaście głównych bóstw: jowisz, junona, neptun, minerwa, mars, wenus, apollo, diana, wulkan, westa, merkury, ceres, 

- sześciu bogów i sześć bogiń stanowiących straż przyboczną jowisza (etruskowie), 

- niebo jest podzielone na 16 przedziałów zamieszkanych przez 16 bóstw: głównych bogów w kierunku wschodnim, święte istoty astralne i ziemskie na południu, istoty piekielne i złe na zachodzie, najsilniejszych i tajemniczych bogów losu na północy (etruskowie),

- ewander - syn hermesa i karmenty lub echemosa i timadry lub pallasa, po zabójstwie ojca lub matki opuścił arkadię i udali się do italii, kilka lat przed wojną trojańską, rozpowszechnił wśród nowych ludów mitologię grecką, 

heliogabal wprowadził kult el gabala lub baala na pierwsze miejsce przed kultami bóstw rodzimych, wyniósł go ponad jowisza, jego żoną została czczona w kartaginie urania. 

jedni mówią, że konstantyn wprowadził kult sol invictus jako bóstwo najwyższe, inni mówią (i mają rację), że to przesada. 

indigetes to liczna kategoria niesprecyzowanych bóstw pochodzenia italskiego, oddzielonych od novensiles - bóstw przejętych od innych ludów. indigetes nie miały mitów, były związane z konkretnymi miejscami lub wydarzeniami w życiu człowieka. 

helios (słońce) zawiera imiona innych bogów: apollo, dionizos, zeus, serapis i półbogów: herkules, asklepios, adonis. helios jest potężnym bogiem i podlega bogu najwyższemu, pełni rolę mediatora między nim i ludzkością (porfiriusz "o słońcu"). 

istnieje jedno niezmienne bóstwo, logos, które porządkuje wszechświat i działa przez podległe mu bóstwa (plutarch). 

w duchu deus otiosus sytuują się następujące wypowiedzi: bogowie nie zajmują się ludźmi (ojnomaos z gadary), bogowie nie ingerują w ziemskie sprawy, są nieczuli na ludzkie losy (filodemos z gadary). 

do roli tricksterów pretendują: 

- merkury, 

- momos - syn nyks, uosobienie sarkazmu, żartów, kpin, drwin, niezasłużonej krytyki, wyrzucony z olimpu z powodu wyśmiewania i krytykowania innych bogów, 

- laverna - bogini złodziei i oszustów. 

pary hierogamiczne: junona i jowisz, pomona i wertumnus, prozerpina i dis pater lub pluton, coelus i tellus.

Waldemar Mierniczek