25. religie etrusków, italików, sabinów, wenetów, rzymian i włochów

25. 9. 4. 2. świątynie, klasztory, kapliczki, cmentarze, miejsca publiczne, domy, obiekty wojskowe

 

świątynie

 

świątynie stanowiły powszechną formę budowli starożytnego rzymu, więcej w tym temacie w podrozdziałach „architektura” i „geograficzne miejsca kultu”. Tu jedynie kilka ogólnych uwag i ciekawostek. świątynie rzymskie zwano templum lub fanum. świątynia rzymska była miejscem przechowywania wizerunku bóstwa, przedmiotów kultowych i wotów, nie była miejscem publicznych zgromadzeń. 

przybywszy na delos eneasz został przyjęty przez kapłana apollina aniusza. korzystając z pośrednictwa kapłana apollo kazał eneaszowi udać się do krainy przodków przepowiadając tron i władzę. 

świątynia jowisza na kapitolu została zbudowana na tym samym miejscu, na którym stał chram terminusa. 

w świątyni westy płonął wieczny ogień, którym opiekowały się kapłanki dziewice westalki. jego wygaśnięcie uważano za zły omen dla państwa. palenisko było czyszczone 1 marca (początek roku), po czym odbywała się ceremonia odnowy ognia przez potarcie dwóch kawałków drewna z pnia owocującego. wygaszenie ognia nastąpiło w 394 pne na polecenie teodozjusza wielkiego. świątynia jako jedyna nie była konsekrowana przez augurów, w związku z czym nie była świątynią w rozumieniu rzymskim, i np nie mógł się w niej zbierać senat. 

w świątyni bellony na polu marsowym przyjmowano posłów państw będacych z rzymem w stanie wojny lub rozejmu. 

w 290 pne podczas zarazy postawiono eskulapowi świątynię na wyspie tyberyjskiej. cesarz klaudiusz wydał rozporządzenie nadające wolność każdemu niewolnikowi, który został tam uzdrowiony. 

w asklepiejonie pergamońskim z iv w pne pracował galen. 

heliogabal uważał baala (lub el gabala?) za jedynego boga, przeniósł do jego świątyni ogień westy, kamień wielkiej macierzy kybele, palladion i tarcze saliów (ancile). 

w świątyni feronii w terracina wyzwalano niewolników. 

wyobrażenia trzech matron spotykano często na ołtarzach i stelach wotywnych.

 

klasztory

 

westalki mieszkały w klasztorze atrium vestae, za którym rozciągał się gaj lucus virginum vestalium, obok świątyni westy, na stoku palatynu, w pobliżu świętej drogi (via sacra).

 

cmentarze

 

w rzymie narodziła się koncepcja cmentarza jako przestrzeni nienaruszalnej i świętej.

 

kapliczki

 

lararia to kapliczki dla larów stawiane na skrzyżówaniach dróg, w domach (atrium) i sypialniach. w środku umieszczano obrazek geniusza, lary i cenne przedmioty. 

w kapliczkach larów składano ich statuetki, modlono się do nich i składano im ofiary. kapliczki znajdowały się także przy domowych ogniskach przy atrium lub w osobnych pomieszczeniach zwanych lararium. 

święto pokoju miało początkowo wiejski charakter, rolnicy składali ofiary i prosili o pokój w państwie. oktawian august zmienił charakter obchodów rozkazując postawić na wszystkich skrzyżowaniach i ulicach kaplice ku czci lares compilates, następnie te kaplice objęto kultem geniusza augusta, co przerodziło sie w lares augusti. w kaplicach składano ofiary prosząc o pokój, a główne uroczystości odbywały się w ara pacis. 

lares compitales budowano kapliczki na skrzyżówaniu dróg, 30 stycznia składano im ofiary prosząc o pokój. 

wersja kompromisowa: oktawian august był czczony w kapliczkach lares compilates wspólnie z nimi. 

kapliczkę ustawiono także juliuszowi cezarowi. 

święto compitalia obchodzono na początku stycznia przez trzy dni, rolnicy na polu budowali kapliczkę, w której składali pług i tyle drewnianych lalek, ilu członków liczyła rodzina. następnego dnia składano ofiarę dla oczyszczenia gospodarstwa na nadchodzący rok.

 

miejsca publiczne

 

podczas święta compitalia obchodzonego na początku stycznia przez trzy dni, przewodniczący insuli (wielopiętrowego domu czynszowego) wznosił ołtarz na skrzyżowaniu ulic, gdzie składano ofiarę z kury. 

najstarszy most rzymski pons sublicius został zbudowany z drewna, najprawdopodobniej przy południowym krańcu forum boarium. użycie do budowy mostu tylko drewna miało znaczenie religijne. jego utrzymanie i naprawy leżały w gestii kolegium pontyfików. zerwane przeprawy uważano za zły omen. 

w idy majowe procesja westalek i pontyfików dokonywała obrzędu argei topiąc w tybrze 30 słomianych kukieł, na znak przebłagania bóstwa tybru za budowę mostu.

 

domy

 

w domach prywatnych czczono lary i penaty - bóstwa opiekuńcze w postaci figurek. 

lararia to kapliczki dla larów stawiane w domach (atrium) i sypialniach, w środku umieszczano obrazek geniusza i lary oraz podobizny przodków.

 

obiekty wojskowe

 

praetorium to budynek kwatery głównej w obozie rzymskim, w nim znajdował się posąg disciplini - bóstwa bardzo chętnie czczonego przez żołnierzy rzymskich, zwłaszcza na granicach. 

proporce wojenne miały pięć znaków wojennych: wilk, orzeł, wieprz, koń, minotaur, były noszone przez chorążych (signifer) na drągach i dzidach, były czczone jako wojskowe bóstwa, przy których działało prawo azylu, przy nich składano przysięgi wojskowe (iusiurandum). chorążowie pełnili obowiązki kapłańskie, nosząc proporce obcowali z bogami zastępu wojskowego.

Waldemar Mierniczek