25. religie etrusków, italików, sabinów, wenetów, rzymian i włochów

25. 9. 7. prześladowania religijne

 

bachanalia zostały zakazane przez senat rzymski w 186 pne co wiązało się z prześladowaniami religijnymi i wymordowaniem ok 7000 uczestników (liwiusz). 

kelsos napisał w 178 "prawdziwe słowo", antychrześcijańskie, jezus był magikiem i oszustem, synem maryi i rzymskiego legionisty pantery. chrześcijanie uważali go za bezbożnika i ateistę. orygenes podjął z nim polemikę w książce "przeciw celsusowi". 

w 250 cesarz decjusz wydał edykt nakazujący wszystkim obywatelom imperium złożenie ofiar tradycyjnym bogom rzymskim. uderzał we wspólnoty chrześcijańskie, w miastach powołano komisje wobec których obywatele składali ofiary bogom wraz z oficjalną deklaracją przywiązania do religii państwowej. 

kiedy cesarz decjusz przybył do efezu (ok 250) nakazał zburzyć świątynie chrześcijan i kazał, aby wszyscy mieszkańcy oddali hołd rzymskim bogom. siedmiu młodzieńców: maksymian, malchus, martynian, dionizy, jan, serapion, konstanty ukryło się w jaskini nieopodal miasta. rzymianie zamurowali wejście do jaskini. młodzieńcy zapadli w sen trwający 200 lat. przebudzili się, gdy chrześcijaństwo stało się religią obowiązującą. udali się do efezu, aby kupić żywność, ale okazało się, że ich monety wyszły już z obiegu. 

cesarz dioklecjan starał się wrócić do starych kultów rzymskich. twierdził, że władza tetrarchów pochodzi od bogów rzymskiej religii, zwłaszcza jowisza, herkulesa, marsa i sol invictus. podkreślano boską naturę cesarzy. w 297 cesarz wydał edykt przeciwko manichejczykom skazując ich na śmierć lub dożywotnie roboty w kopalniach, a przywódców na spalenie żywcem wraz z księgami. na pocz 303 z armii usunięto chrześcijan za zakłócanie przebiegu oficjalnych uroczystości religijnych i rozpoczęto prześladowania chrześcijan. 

hipoteza: decyzja dioklecjana w 303 o rozpoczęciu prześladowania chrześcijan w dniu 23 lutym to próba wezwania boga terminusa, by "położył kres chrześcijaństwu". 

maksymin daja, cesarz w latach 310-313, wspierał kulty pogańskie (serapisa, jowisza, apollina, fortuny, herkulesa), usiłował nadać kapłaństwu hierarchię wzorowaną na chrześcijańskiej, prześladował chrześcijan i wspierał propagandę antychrześcijańską. 

iulius firmicus maternus przyjął w 347 chrześcijaństwo i napisał "de errore profanarum religionum" (jak nieświadomi błądzą w wierze), apel do cesarzy konstancjusza i konstansa, aby podjęli walkę z pogaństwem. 

konstans i konstancjusz wydali w 341 edykt zakazujący ofiar pogańskich i nakazujący zamknięcie świątyń pogańskich. wkrótce konstans wydał inny edykt dozwalający miejsca kultu poza miastem tłumacząc to potrzebą rozrywki dla rzymian. 

julian apostata, cesarz w latach 361-363, dążył do ponownego podniesienia religii starożytnych do rangi religii państwowej. zdając sobie sprawę z prześladowań chrześcijan w i i ii w, które wzmacniały chrześcijaństwo, starał się je osłabić, starał się umasowić nabożeństwa pogańskie. 

salustios, współpracownik juliana apostaty, napisał w 362 dzieło "o bogach i świecie", w którym uzasadniał wyższość wierzeń pogańskich kosztem chrześcijaństwa. to, że bogowie istnieją jest naturalne, ateizm to kara za to, że człowiek poznał bogów i nimi wzgardził, więc w kolejnym życiu została mu odebrana wiedza o bogach. 

gracjan, cesarz chrześcijański, jako pierwszy cesarz odmówił przyjęcia tytułu pontifex maximus. w 382 usunął ołtarz wiktorii z sali posiedzeń senatu i odebrał dotacje państwowe świątyniom pogańskim. 

senator kwintus aureliusz symmachus zaangażował się w spór o ołtarz wiktorii w senacie przeciwstawiając się nakazowi jego usunięcia (dekret gracjana). jego postawa doprowadziła do konfliktu z biskupem mediolanu ambrożym, który nawoływał do usunięcia symbolu starej religii. 

prawo crimen laesae maiestatis stanowiło do 380 r powód szykan wobec chrześcijan, ponieważ chrześcijaństwo kolidowało z kultem cesarza. 

po 380 (uznanie chrześcijaństwa za religię państwową) rozpoczęło się prześladowanie niechrześcijan. 

za konstantyna i wielkiego chrześcijaństwo uzyskało status religii oficjalnej. w 391 teodozjusz i wielki wydał edykt zakazujący składania ofiar, odwiedzania świątyń i oddawana czci posągom pogańskim. w 392 ukazał się edykt teodozjusza i wielkiego zakazujący kultów pogańskich, składania ofiar przed podobiznami bogów, zapalania im świateł, palenia kadzideł, zawieszania wieńców. badanie wnętrzności zwierząt ofiarnych stało się zbrodnią obrazy majestatu. cesarz nakazał wszystkie pogańskie miejsca kultu zająć przez skarb państwa. spalono serapejon. jako powód tego zakazu podaje się to, że teofil - patriarcha aleksandryjski, wyśmiewał się z wyznawców serapisa i innych pogan, przez co spotkał się z agresją tychże pogan. 

eugeniusz, cesarz 392-394, chrześcijanin, popierany przez pogan, pragnął przywrócić tolerancję religijną, w odpowiedzi na edykty teodozjusza i wielkiego uroczyście wznowił ceremonie pogańskie, pozwolił na powrót posągu wiktorii do sali posiedzeń senatu, przywrócił dobra skonfiskowane bogom pogańskim, odrestaurował świątynie wenus i romy, odbudował świątynię marsa w ostii, zburzył kilka kościołów. nie doszło do prześladowań chrześcijan chociaż odgrażał się, że zamieni kościoły w stajnie, a mnichów wcieli do armii. 

w 394 teodozjusz i wielki pokonał eugeniusza i okazał łaskę nedobitkom, którzy masowo przechodzili na chrześcijaństwo. 

papież gelazjusz i zniósł po 492 luperkalia, na ich miejsce ustanowił święto oczyszczenia maryi. papież feliks iii nie pozwolił przywrócić tego święta w v w. obecnie jest to święto ofiarowania pańskiego. 

rutilius namatianus - poeta z v w - krytykował chrześcijańskich mnichów. 

justynian i wielki, cesarz bizantyński  w latach 527-565, zamknął świątynię izydy na wyspie file, wydał antypogańskie dekrety. pod karą konfiskaty mienia nakazał przyjęcie chrztu wszystkim obywatelom cesarstwa. wprowadził karę śmierci za prywatne sprawowanie kultu starych bogów, zamknął akademię platońską.

 

25. 9. 7. 3. powstanie

 

w 167-172 pne wywołano powstanie bukolów (pasterzy wołów) przeciwko rzymianom. na czele powstania stał kapłan izodorus. jako pretekst powstania przyjęto następującą historię: do rzymskiego centuriona udało się kilku pasterzy w przebraniu kobiet obiecując mu pieniądze. centuriona i jego urzędnika zabito i zbezczeszczono jego zwłoki.

Waldemar Mierniczek