2. religia słowian, albańczyków, bałtów, basków, daków, finów, lapończyków, rumunów, traków, ugrofinów, i węgrów

2. 10. 3. muzyka, instrumenty muzyczne

 

niektóre bóstwa były na stałe związane z muzyką i śpiewem. 

samodiwy kochały muzykę, zwłaszcza melodię fletu. 

przy topieniu lub paleniu marzanny trzaskano z batów, terkotano i klekotano grzechotkami, śpiewano i grano na instrumentach. w czasie święta peperudy odbywały się tańce i śpiewy. 

hymny na cześć pergrubriusa śpiewano 22 marca (bałtowie). 

jak wiemy z kalevali kantele vainamoinena zginęła w morzu razem z sampo, vainamoinen śpiewał na ślubie louhi i ilmarinena. 

kantele to cytra o płaskim korpusie z drewna brzozowego lub topolowego, sporządził ją vainamoinen z kości renifera. na szczękach szczupaka umocował struny z ogona konia należącego do demona hiisi. 

święta, zwyczaje i obrzędy związane z folklorem wymagały muzyki w mniejszym lub większym stopniu. 

wiosnę witano pieśniami. podczas jarego święta urządzano w lesie igrzyska połączone ze śpiewem i tańcem. 

roduś chodził z muzyką, śpiewem i trzaskaniem z biczów. 

kolędowanie polegało na uprawianiu muzyki i wspólnych śpiewach (zwłaszcza kolęd). w śpiewach przodowała koza, turoń improwizował kłapiąc szczęką w takt muzyki. draby nowoczesne śpiewały pastorałki, orszak kusta - pieśni kustowe. w trakcie szmelu śpiewano kolędy. 

ukraińcy śpiewają szczedriwki, bożonarodzeniowe pieśni obrzędowe. w tych pieśniach brak motywów religijnych, śpiewane są przez młodzież, dziewczyny i dzieci. zawierają życzenia urodzaju, zdrowia i dostatku. są uważane za rodzaj magicznego zaklęcia. 

w trakcie kurentowania dominowała głośna muzyka. kurentnicy nosili przymocowane przy stroju pięć krowich dzwonków o trzech różnych tonach, trzaskali drewnianymi pałkami zwieńczonymi kolcami jeża, przebierańcy śpiewali przyśpiewki, grali na akordeonach, skrzypcach i innych instrumentach, tańczyli oberka. 

przyśpiewki to krótkie, rubaszne pioseneczki śpiewane na weselach, zabawach, dożynkach. 

jedną z trzech postaci jadących na czele kawalkady wielkanocnej był śpiewak, który intonował pieśni przewodnie. 

kukierzy korzystali z pomocy lokalnych orkiestr (bębny, talerze, dudy), przy wodzeniu niedźwiedzia używano kapeli (akordeon, bęben). siwkom wielkanocnym pomagali grajkowie. 

jedną z atrakcji watry są śpiewy. śpiewy związane są z bursą. 

w trakcie pogrzebu strzały, orszak śpiewał pieśń "jak puszczę strzałę". przy oczepinach, druchny śpiewały "oj, chmielu, chmielu", najstarszą znaną polską pieśń obrzędową związaną z weselem. w trakcie oczepin odbywała się biesiada, gra na świętym bębnie i na gajdzie. 

na podlasiu śpiewana jest konopielka: pieśń o miłości, zalotnikach, ślubie. zaczyna się ją śpiewać po południu w niedzielę wielkanocną, a kończy w południe w poniedziałek wielkanocny. wraz z nią śpiewa się także pieśni religijne i włóczebne, przyśpiewki. za śpiew należy się wykup. 

białorusini z polesia i podlasia spiewają ohulki (pieśni wiosenne) o przyrodzie budzącej się do życia, o uczuciach pomiędzy chłopcem a dziewczyną. 

ballada jest formą odwołującą się do postaci fantastycznych jak duchy, rusałki. sielanka nawiązuje często do wątków mitologicznych, np do nocy świętojańskiej. 

podczas pustej nocy, ostatniej nocy przed pogrzebem, bałtowie i współcześni kaszubi czuwają nad zmarłym do rana. śpiewają pieśni pustonocne, którym przewodzi śpiewak lub spiewacy naprzemiennie. śpiew przeradza się w zawodzenie chórów. 

lapończycy wykonują rodzaj ludowego śpiewu, który nazwali „joik”. śpiewają o miłości, swoim pochodzeniu, walce dobrych i złych szamanów. śpiewem wyrażają tożsamość osoby, miejsca, zwierzęcia, klanu, używają szamańskiego bębna. bardzo często uprawiają śpiewy chantowie. finowie 13 stycznia w święto nuuttipukki. karelowie śpiewali runy, pieśni epickie, przy towarzyszeniu instrumentu szarpanego, pieśni liryczne, obrzędowe (np ślubne), zawodzenia, zaklęcia. z run skomponowana jest kalevala. 

dainy to nierymowane pieśni litewskie i łotewskie, krótkie, także o bogach (saule, meness). używane są do obrzędów magicznych. zawierają symbolikę, np panna zastępowana jest słowem ruta, a młodzieniec to rumak. utratę dziewictwa symbolizuje zmięty wianek. w święto ligo (słowiańska noc kupały) pieśni śpiewają łotysze. 

sutarines - litewskie pieśni wielogłosowe o rodzinie, świętach, życiu rodzinnym. śpiewają je kobiety. mężczyźni grają na fletni pana, rogu, długich drewnianych trąbach, fletach, cytrach.

 

obecnie do mitologii słowiańskiej (i germańskiej), legend, likantropii nawiązuje rock gotycki. 

wśród instrumentów ludowych używanych przy obrzędach możemy wymienić następujące: 

- ligawka (mazowsze i podlasie) z drewna świerkowego lub olchowego, używana od xi w. kaszubska ligawka to bazuna, 

- żalejka - instrument dęty z drewna, trzciny lub rurki rogowej, zakończony kominem z rogu lub drewna (pw wiązu), który był prawdopodobnie używany w czasie pogrzebów i obrzędów wspominania zmarłych (rosja, białoruś, ukraina), 

- diabelskie skrzypce – kaszubski instrument przypominający miotłę. na szczycie kija nasadzono maskę diabła o wiechciowiatych włosach wychodzących spod kapelusza, którego rondo ozdobione jest dzwoniącymi blaszkami. diabelskie skrzypce są zaopatrzone w dwie lub trzy struny z drutu oraz blaszane pudełko wypełnione grzechoczącymi przedmiotami. diabelskie skrzypce były dawniej używane jako instrument obrzędowy w dniu zmarłych pomiędzy 24.00 i 1.00, 

- burczybas - beczka bez dna z naciągniętą na jeden otwór skórą zwierzęcą. na burczybasie włosowym gra się pociągając za końskie włosie, na burczybasie łańcuchowym pociągając za łańcuch. służył do celów obrzędowych przez okres szczodroków: od nowego roku do trzech króli (kaszubi), 

- cymbały, 

- dudy (bułgaria, polska, białoruś, łotwa, czechy). dudy w polsce to kozioł czarny (ślubny), kozioł biały (weselny), siesieńki i gajda, 

- fletnia pana (polska, łużyce), znana w polsce jako multanki. obecnie używana jest przy graniu kolęd, 

- tambura - hinduska lutnia używana w nieco zmienionej formie w bułgarii. buzuki - grecka lutnia, 

- polskie skrzypce – instrument, który powstał w xv w z gęśli. 

- suka biłgorajska - podobna do skrzypiec.

 

 

Waldemar Mierniczek