8. buddyzm, bon

8. 8. 2. 6. 1. dharma (cz 2)

sarvastivada: wszystkie dharmy istnieją w każdym czasie (przyszłość, przeszłość, teraźniejszość). dharmy są niepodzielnymi częściami rzeczywistości, każda ma własną naturę.

sautrantika: dharmy istnieją tylko w czasie teraźniejszym.

mahisasaka: rzeczywiste są jedynie teraźniejsze dharmy, przeszłe i przyszłe dharmy nie istnieją.

niutou: wszystkie światowe i pozaświatowe dharmy to pustość, także nirwana i oświecenie nie istnieją.

vibhajjavada: dharmy są scharakteryzowane doświadczalnie, a pierwszy krok do wglądu musi być uczyniony przez własne doświadczenie i krytyczne badanie, a nie poprzez wiarę; nirwana jest wyjątkową nieuwarunkowaną dharmą. światy duhkhy (cierpienia) i nirwany nie mogą być inne skoro wchodzą w skład czterech szlachetnych prawd.

teoria dharmadhatu: to jest przestrzeń dharmy, która jest niezmienna i nie tworzona, w której wszystkie zjawiska powstają, trwają i rozpuszczają się, wszystkie dharmy we wszechświecie powstały równocześnie, nastąpiło stworzenie wszechświata przez sam wszechświat.

huayan: wszystkie dharmy są puste, pustość ma dwa aspekty: statyczny (zasada czyli noumen) i dynamiczny (fenomen), zasada (li) i fenomen (shi) wzajemnie i niepowstrzymanie się przenikają, wszystko zależy od wszystkiego; obszar, w którym li i shi są postrzegane jako nierozdzielna jedność to dharmadhatu.

teoria czterech dharmadhatu:

1 dharmadhatu shi - obszar zjawisk, w których wszystkie rzeczy postrzegane są jako oddzielne, niezależne i różne obiekty.

2 dharmadhatu li - postrzegane są abstrakcyjne zasady, poza percepcją zmysłową, uchwycić je można tylko za pomocą intelektu, shi i li tworzą jednolitą całość.

3 dharmadhatu wolności od przeszkód między li i shi w całkowitym stopieniu.

4 ostateczne i jedyne dharmadatu jakie istnieje opisane przez dziesięć wolności lub dziesięć tajemnic, teoria tylko-umysłu: wszystkie rzeczy są jedynie przejawami umysłu, wszystkie są przez umysł projektowane i przekształcane, rzeczywistość jest kosmicznym dramatem ukazywanym przez totalną pustkę.

tiantai: absolutny umysł zawiera w sobie cały wszechświat, a tym samym istnienie rzeczy we wszechświecie zależy od tego umysłu. absolutny umysł składa się z dwóch natur: czystej i nieczystej; czysta odpowiada za atrybuty buddy, nieczysta za miriady rzeczy w fenomenalnym świecie.

kśanikawada (teoria chwilowości): wszelkie istnienie jest chwilowe, żadna dharma nie pojawia się w dwóch chwilach. skoro jest podzielona na kilka podchwil, to żadna dharma w ogóle się nie pojawia (to przypomina paradoksy eleatów). teoria krytykowana za to, że nie wyjaśnia ciągłości dharmy i przejścia z jednego do drugiego życia.

sarvastivada: istnieje 75 dharm, z tego 72 są uwarunkowane, przyczynowo uzależnione, a 3 nieuwarunkowane: 1 przestrzeń (akaśa), 2 nirwana, 3 niepowstawanie skutków przy braku przyczyn.

sautrantika: istnieją 43 dharmy, wszystkie istnieją tylko w teraźniejszości, manifestują się działaniem, są rozbłyskami energii, nirwana to nie zjawisko oznaczające przejawianie się dharm.

therawada: są 82 dharmy: 28 składników fizycznych (4 wielkie elementy (ziemia, woda, ogień, powietrze), ruchliwość, elastyczność, ciągliwość itd), 52 składniki umysłowe (25 moralnie dobrych, 14 moralnie złych, 13 moralnie obojętnych), świadomość oraz nirwana, 81 dharm jest poznawanych umysłowo (kontyngentnych), a nirwana jest niekontyngentna, pozytywna, wieczna, niezmienna.

czittamatra: jest 100 dharm, z tego sześć jest nieuwarunkowanych.

dhammasangami, pierwszy rozdział abhidhamma pitaka traktuje o 169 rodzajach dharmy:

- 52 cetasika,

- 89 ćitt,

- czterech podstawowych elementach,

- 23 fizycznych fenomenach wyprowadzonych z czterech podstawowych elementów,

- nirwanie.

dhammasangami zawiera 22 trojakie klasyfikacje dharm i 100 dwojakich, ponadto 42 klasyfikacje oparte o metody sutr. część główna dzieli się na cztery części: 1 stany umysłu, 2 fenomeny, 3 i 4 wytłumaczenie klasyfikacji.

dharmakaja to ciało dharmy, ostatecznego prawa, mądrość, wszystko obejmująca, nigdy nie ustająca takość, istota i podstawa wszystkiego, nigdy nie powstała, ani nie została stworzona, nie jest uwarunkowana przez przyczyny i warunki.

abhidharma (najwyższa dharma): funkcjonują różne pojęcia abhidharmy w różnych szkołach. według wasubandhu to czysta intuicyjna wiedza, czyste intuicyjne poznawanie dharm i dyscyplin uzupełniających. asanga: to najbliższe, gruntowne i trwałe postrzeganie natury istnienia.

sasana oznacza system filozoficzno-etyczny buddystów, porządek, naukę, praktykę, instrukcję, epistołę, często dharmę.

 

 

Waldemar Mierniczek