8. buddyzm, bon

8. 8. 2. 6. 2. karma (cz 1)

 

ten rozdział zaczynamy od hinduistycznej doktryny "karma-joga” skodyfikowanej w bhagawadgicie, która bardzo dobrze przyjmowała się w epoce fermentu religijnego ponieważ godziła bardzo różnorodne drogi duchowe, takie jak asceza i wyrzeczenie (niwrytti), ideały życiowego obowiązku (prawrytti), drogę do zbawienia poprzez czyn (karma), szacunek do duchowej wiedzy (dźńana) i uwielbienie bóstwa (bhakti). jedną z głównych przyczyn sukcesu wisznuizmu (rodzaj hinduizmu) było pogodzenie w nim różnych dróg do zbawienia. karma przechodzi do następnego życia jak uderzona kula bilardowa, która jest całkiem inna od poprzedniej, ale otrzymała od niej energię, tzw nasiona karmiczne. według czittamatry nośnikiem nasion jest slajawidżniana, według madhjamaki mentalna świadomość.

w buddyzmie wykształciło się inne pojęcie karmy niż w hinduizmie. jest to  świadome działanie (ciałem, mową i myślą) wynikające z realizacji określonego celu lub woli jego osiągnięcia oraz skutek tego działania. nie jest to pojęcie, z którym można połączyć predestynację lub fatalizm. człowiek jest właścicielem swoich działań, cokolwiek uczyni, prawość lub nieprawość, stanie się ich spadkobiercą. efekty podejmowanych działań będą miały wpływ na jego obecne i przyszłe życie. ludzie są uwikłani przez swe namiętności w świat złudzeń (maja), aby żyć naprawdę trzeba zobaczyć rzeczy takimi jakimi są, wtedy właściwe działanie przychodzi spontanicznie.

karma to zamierzone działania, a nie rezultat. o moralnej wartości czynu decyduje wola (zamiar). jeżeli ma złe korzenie (pragnienie, chciwość, gniew, niewiedza) przynosi szkodliwe owoce. wola wynikła z korzystnych korzeni (brak pragnień, wyrzeczenie, brak gniewu, dobroć, mądrość) przynosi korzystne owoce.

jeżeli usunie się niewiedzę realizując brak atmana to nastąpi wyzwolenie od wszelkich uwarunkowanych stanów szczęśliwości i cierpień.

faxiang: świadomość magazynuje "nasiona" czyli skutki karmy działającej przez cały czas, który nie ma początku. manas (umysł) jest czynnikiem rozróżniającym, jest wolą, współdziała z pięcioma zmysłami, manowidźnianą (rodzaj umysłu) i wprawia całość w ruch, dąży do uzyskania pradźni, czyli doskonałej mądrości, która jest prawdą poza dualizmem. nasiona mogą być skalane i nieskalane. tylko mając nieskalane nasiona można osiągnąć stan buddy. uczynki składające się na karmę decydującą o przyszłym odrodzeniu wykonywane były we wszystkich żywotach i wykonywane będą także po śmierci w stanie bardo.

vatsiputriya: popełnienie czynu powoduje powstanie bodźca (sanskara), który staje się zalążkiem owocu, stanowiącego konsekwencję mimo tego, że czyn już nie istnieje.

mahisasaka: nawet arahant może gromadzić zasługi. wszystkie pięć skupisk stanowi podmiot namiętności (raga) i jego brak. zwykłe istoty mogą porzucić namiętności i niegodziwość. karma jest taka jak umysł. nie ma wolności ciała ani mowy, wszystko podlega degeneracji. nie ma zasług za odwiedzanie stupy. dostrzeżenie nietrwałości rzeczy złożonych jest wkroczeniem na drogę prawdy.

mahajana: prawo działań karmy to prawo działań przyczyn i skutków. przez dążenia i działania, istota gromadzi przyczyny, które w przyszłości objawią się jako skutki w ciągu obecnego życia lub przyszłych żyć w sansarze.

prawo karmy wyklucza istnienie pierwszej przyczyny, ciąg przyczynowo-skutkowy istniał od zawsze. brak pierwszej przyczyny jest jednym z argumentów na rzecz pustości. zamiast pierwszej przyczyny jest koło dharmy.

cula-kammavibhanga sutta: "istoty są właścicielami własnej karmy, spadkobiercami własnej karmy, ich karma jest łonem, z którego się odradzają, ich karma jest ich przyjacielem, ich schronieniem. jakąkolwiek karmę wytwarzają – złą czy też dobrą – będą jej spadkobiercami".

ślad karmiczny, rodzaj energii pozostałej po każdym działaniu, przechowywany w świadomości każdej istoty, może się manifestować np w postaci snów.

pole zasług to wszelkie czyny tworzące dobrą karmę. w zakresie tego pojęcia znajdują się osoby czyniące dobro w oczekiwaniu nagrody. dobry buddysta powinien wykroczyć poza to pole i czynić dobro z powodu współczucia, a nie dla nagrody, w ten sposób można wyzwolić się z kręgu sansary i osiągnąć nirwanę.

buddyści z lubością wytwarzają podziały zjawisk. tu niektóre podziały karmy:

a) ze względu na moment powstania:

1 dojrzewająca podczas tego życia,

2 dojrzewająca w następnym odrodzeniu,

3 dojrzewająca w późniejszych odrodzeniach.

b) ze względu na sposób działania:

1 regenerująca (produktywna), która wytwarza pięć skupisk zarówno przy odrodzeniu jak i podczas trwania życia,

2 wspierająca (konsolidująca), która nie wytwarza skutków karmicznych lecz podtrzymuje już istniejącą karmę,

3 przeciwstawna (tłumiąca),

4 niszcząca (zastępująca) tzn znosząca wpływ słabszej karmy i wpływająca jedynie na własny skutek.

c) ze względu na relacje przyczyny i skutku (buddyzm japoński):

1 przyczyna i skutek w tym samym czasie,

2 przyczyna pojawia się w innym czasie niż skutek,

3 mała przyczyna i rozległy skutek (im dłuższy upływ czasu tym większy skutek).

d) nie wiem ze względu na co:

1 ciężka (wynik pięciu haniebnych czynów o natychmiastowym przeznaczeniu: 1 zabicie ojca, 2 zabicie matki, 3 zabicie arahanta, 4 zranienie buddy, 5 spowodowanie podziału we wspólnocie mnichów),

2 nawykowa,

3 bliska śmierci,

4 nagromadzona.

 

 

Waldemar Mierniczek