24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 9. 4. miejsca uprawiania kultu, przedmioty kultu

 

24. 9. 4. 1. natura/przyroda jako miejsce uprawiania kultu

 

minojczycy uprawiali kult, między innymi, na górskich szczytach. 

temenos stanowił wydzielony, nietykalny obszar poświęcony bóstwu lub kultom demonów, przodków, muz, herosów. w okresie archaicznym nastąpiło odejście od otwartych przestrzeni na rzecz drewnianych, a później kamiennych świątyń. temenos zawierał ołtarz, kapliczkę, kopiec, budowle narastające przez wieki, pomniki wotywne, trójnogi, posągi zwycięzców, herosów, skarbce, np w delfach, olimpii.

 

gaje i drzewa

 

np święty gaj akademosa nad rzeką kefisos, platanowy gaj akademosa otaczający jego grób na keramejkos koło akademii platońskiej (do xix w), gaj u stóp helikonu, fliunt - święty gaj cyprysowy, miejsce azylu. 

poczas pierwszego dnia dionizji wielkich posąg dionizosa przenoszono do gaju akademosa. w gaju odprawiano nabożeństwo i organizowano ucztę. po zachodzie słońca posąg przenoszono przy blasku pochodni do aten. 

dodona to dębowy gaj zeusa. 

wokół góry pontinos ciągnął się od morza święty gaj platanów. 

kult protesilaosa był rozpowszechniony w świętym gaju w elajus, gdzie znajdował się jego grób. 

wyrocznia trofoniosa działała w gaju lebadei, do którego przynoszono dary i w którym wzywano imienia agamedesa. 

podczas igrzysk olimpijskich znicz zapalano w świętym gaju oliwnym w olimpii. z czasem gaj altis wypełniły świątynie, miejsca kultu i posągi zeusa, w tym posąg wyrzeźbiony przez fidiasza i wielki ołtarz. w gaju rosły oliwki, topole, dęby, sosny. kolumny w świątyni symbolizowały drzewa w gaju. pierwsze kolumny były drewniane (dębowe). 

abaton to święte miejsce, okrąg sakralny, podziemne pomieszczenie przy świątyni greckiej, święty gaj do którego dostęp mieli wyłącznie kapłani a czasem wierni, którzy poddali się oczyszczeniu rytualnemu. 

adyton to miejsce święte świętych, ukryta część świątyni, gaju świętego lub groty, do której dostęp mieli jedynie kapłani i osoby wybrane, czasami miejsce wyroczni, miejsce do przechowywania świętości, posągu boga. 

kapłani selloj wieszczyli na podstawie szumu świętych dębów lub dźwięku brązowych mis poruszanych przez wiatr. 

minos pragnął uczynić kochankę z oready britomartis. zrozpaczona rzuciła się ze skały do morza. została wyłowiona z morza przez rybaków, minos zaprzestał starań, gdy znalazła się w świętym gaju artemidy (minojczycy, grecja). 

demeter przybrała kształt kapłanki nikippe, aby powstrzymać  erysichtona przed wycięciem świętego gaju.  

rozwinięty mit: erysichton, syn triopasa, potrzebując drewna na nową salę w pałacu, kazał wyciąć gaj poświęcony demeter ignorując ostrzeżenie udzielone przez boginię pod postacią kapłanki nikippe. kiedy ściął święty dąb zabijając mieszkające w nim driady, został ukarany przez demeter uczuciem głodu, którego nie można zaspokoić. erysichton zjadł wszystkie zapasy, aby zdobyć środki na jedzenie spieniężył majątek, sprzedał jako niewolnicę własną córkę mestrę, która obdarzona przez posejdona zdolnością przybierania różnych postaci, uciekała do ojca, który za każdym razem sprzedawał ją ponownie. ostatecznie ogarnięty szałem pożarł samego siebie. 

hermes wykradł ciało alkmeny z grobu podczas pogrzebu zastępując je kamieniem, po czym alkmena ożywiona i odmłodzona rozpoczęła nowe życie jako żona radamantysa. heraklidzi rozpoznali podstęp, ulokowali kamień w świętym gaju obok teb, gdzie zaczęto oddawać mu cześć jako bogini (mykeńczycy, grecy). 

uciekłszy z troi eneasz schował się z rodziną i towarzyszami w świątyni ceres w świętym gaju. 

amazonki ustawiły w efezie pod bukiem wizerunek atremidy, pod którym hippo składała ofiary, wokół tego posągu zbudowano świątynię artemidy. 

złote runo znajdowało się w dębowym gaju aresa. podobna informacja: chrysomallos, baran ze złotym runem, został złożony zeusowi w ofierze w świętym gaju w kolchidzie.

 

groty, jaskinie

 

minojczycy uprawiali kulty w grotach. 

megara to głęboka jaskinia, z której demeter udawała się do hadesu. 

na zboczu góry parnita w pobliżu aten leży grota pana, w której czczono pana. 

aglauros miała sanktuarium w grocie na zboczu akropolu. w niej młodzieńcy ateńscy otrzymywali swoją pierwszą zbroję i składali przysięgę na wierność ojczyźnie.

 

źródła, tereny przy wodach

 

np źródło aganippe. 

nimfeum to groty lub gaje z naturalnymi źródłami, w których czczono nimfy i bóstwa wodne, z czasem specjalne budowle studzienne i pawilony przy źródłach.

Waldemar Mierniczek