24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 9. 4. 2. świątynie, kapliczki, cmentarze, miejsca publiczne, domy (cz 1)

 

świątynie (cz 1)

 

świątynia grecka to dom bóstwa mieszczący posąg będący przedmiotem kultu, dlatego wyodrębniła się z megaronu - domu, w którym mieszkali ludzie. kolumny w świątyni symbolizowały drzewa w gaju, pierwsze kolumny były drewniane (dębowe). 

abaton to święte miejsce, okrąg sakralny, podziemne pomieszczenie przy świątyni greckiej, do którego dostęp mieli wyłącznie kapłani a czasem wierni, którzy poddali się oczyszczeniu rytualnemu. 

adyton to miejsce święte świętych, ukryta część świątyni, do której dostęp mieli jednie kapłani i osoby wybrane, czasami miejsce wyroczni, miejsce na świętości, posąg boga. 

po potopie deukalion wybudował pierwszą świątynię na ziemi. później deukalion budował liczne świątynie. 

pitteus wybudował w trojzenie świątynię apollina, najstarszą świątynię w grecji. 

świątynie były poświęcane jedynie najważniejszym bogom. 

kilka świątyń miał pluton. 

nie stawiano świątyń hadesowi, z wyjątkiem wzniesionej przez elejczyków w podzięce za obronę pylos przed heraklesem. 

artemizjon to miejsce kultu artemidy. 

olimpiejon to świątynia poświęcona zeusowi olimpijskiemu. 

herajon to świątynia poświęcona herze. 

obrzędy na cześć herosów odbywały się w temenosach, sanktuariach (heroon), obejmowały libacje, krwawe ofiary przy grobie i sanktuariach. miały one nakłonić duchy herosów do opieki nad społecznością. 

w świątyniach ku czci kabirów ich posążki znajdowały się w audytonie (święte świętych) - wewnętrznym sanktuarium, do którego miał wstęp tylko kapłan, który zazwyczaj raz do roku składał im ofiarę. 

jeden z prytanów (urzędników sprawujących demokratyczną władzę w grecji) przechowywał klucze do świątyń, w których znajdowały się skarbce i archiwa. 

pierwsze szpitale powstawały przy świątyniach bogów opiekujących się medycyną. kształcono w nch kapłanów-lekarzy. 

świątynie asklepiosa, asklepiejony, pełniły także funkcje szpitali i sanatoriów. przychodzili do nich chorzy, którzy po złożeniu ofiary obmywali ciało i oddawali się pod opiekę kapłanów. serwowano w nich różne zabiegi: posty, kąpiele, ziołolecznictwo, zabiegi magiczne. główną metodą był hipnotyczny sen na terenie świątyni. przeprowadzano proste operacje. usługi były bezpłatne. uzdrowieni zostawiali ekswota, czyli uleczone części ciała (ręce, nogi), fundowali tablice wotywne, spisywali historię choroby i uleczenia w formie inskrypcji pozostawianych w świątyni, wrzucali monety do świętej sadzawki. koło świątyni kos znajdowała się szkoła lekarska hipokratesa, początkowo studnia lub źródło i ołtarz w świętym gaju. 

świątynia eryni na wzgórzu aresa stanowiła azyl dla zabójców. 

palikowie mieli świątynię przy jeziorze leontinoj na sycylii, stanowiła azyl dla zbiegłych niewolników. 

serapejon i izydejon to świątynie poświęcone czci izydy, największe miejsce kultu izydy to serapejon w aleksandrii (hellenizm). w serapejonie czczono także serapisa. 

w serapejonie w memfis zatrzymywano ludzi (katachoi) czyli wiernych, którym bóg we śnie nakazywał pozostanie w granicach świątyni. katachoi nie mogli z niej odejść bez wyraźnego sygnału. 

kalasze wznoszą bogato zdobione świątynie z drewna i kamienia.

Waldemar Mierniczek