24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 9. 4. 2. świątynie, kapliczki, cmentarze, miejsca publiczne, domy (cz 2)

 

świątynie (cz 2)

ajtra wzniosła na wyspie hierze (sfajrii) świątynię ku czci ateny, zobowiązała wszystkie trojzeńskie dziewczyny do poświęcenia swoich dziewiczych przepasek przed zamążpójściem. 

otrere ufundowała budowę wielkiej świątyni artemidy w efezie. 

kypselos wzniósł świątynię w basilis i ołtarz ku czci demeter. w czasie święta demeter odbywały się tam konkursy na najpiękniejsza kobietę kraju parrazyjczyków. jako pierwsza wygrała żona kypselosa herodike. 

agamedes, kerkyon i trofonios zbudowali świątynię apollina w delfach. trofonios zażądał od apollina zapłaty za świątynię. apollo obiecał uiścić zapłatę po ośmiu dniach, kiedy to agamedes i trofonios zmarli. śmierć to najlepsza zapłata jaką daje bóg. 

agamedes, kerkyon i trofonios zbudowali świątynię posejdona w arkadii przy drodze z mantinei do tegei. 

w świątyni w delos, miejscu kultu apollina, ołtarz został zbudowany przez czteroletniego apollina z rogów kozic upolowanych przez artemidę na zboczach góry cynthus. 

świątynia afrodyty w pafos była pełna gołębi, które nazywano "ptakami pafijskimi". 

świątynia hefajstiona została zbudowana w aleksandrii przez kleomenesa z naukratis jako dar za przebaczenie przez aleksandra macedońskiego łupiestwa aleksandrii jakiego dopuścił się kleomenes po ustanowieniu go zarządcą nomu egipskiego (arabskiego). 

flegias podpalił świątynię apollina w delfach z zemsty za uwiedzenie przez apollina jego córki koronis. 

szewc herostrates (iv w pne) spalił świątynię artemidy w efezie. motywacja: sławę może zapewnić tylko wielka zbrodnia. został skazany na śmierć i damnatio memoriae - wymazanie ze wszystkich dokumentów pisanych, co nie przeszkodziło, że informacja o nim przetrwała w formie notaki teopompa z chios. 

ajpytos stracił wzrok, gdy wbrew zakazowi wszedł do świątyni. 

artemidor z efezu (ii/i w pne), został wybrany przez mieszkańców efezu posłem do rzymu apelującym w sprawie dochodów z dwóch jezior położonych u ujścia rzeki kaystros, które należały do świątyni artemidy. zagarnięte przez władców hellenistycznych zostały oddane przez rzym, jednak niebawem publikanie zabrali je siłą. poseł wywiązał się z zadania, za co postawiono mu złoty wizerunek w świątyni. 

kallipso jako niedźwiedzica schroniła się w świątyni zeusa. arkas wtargnął do świętego kręgu, a prawo skazywało każdego, kto to zrobił, na karę śmierci. zeus zlitował się nad przestępcami i przeniósł matkę na niebo jako wielką niedźwiedzicę, a jej strażnika arkasa jako gwiazdę arktur. 

amfidamas, syn busirisa, zginął przy ołtarzu zeusa z ręki heraklesa. 

podczas polowania melanion i atalanta weszli do świątyni zeusa i tam oddawali się miłości. zgorszony bóg zamienił ich we lwy, ponieważ panowało przekonanie, że lwy nie mają potomstwa ze sobą, lecz łączą się z lampartami. inna wersja: chodzi o hippomenesa i atalantę. kybele zamieniła ich we lwy i wprzęgła do swojego rydwanu. 

neleus i pelias dowiedzieli się, że matka tyro porzuciła ich w dzieciństwie i zemścili się na jej macosze sidero, która schroniła się w świątyni, gdzie nie można było jej zabić. pelias złamał tabu i zabił ją w świątyni hery. za karę hera zasiała pomiędzy nimi niezgodę i rozpoczęli walkę o władzę. neleus został wygnany przez brata do mesenii. 

to samo zdarzenie: sidero została zamordowana przed ołtarzem w świątyni hery przez peliasa, jednego z synów salmoneusa, za to, że jako macocha peliasa, neleusa i tyro wygoniła ich z miasta. 

synowie tiestesa: aglaos, kallileon, orchomenos lub tantal i plejstenes schowali się przy ołtarzu zeusa i prosili bezskutecznie o łaskę zabójców wysłanych przez atreusa (mykeńczycy, grecja). 

według przepowiedni troja nie zostałaby zdobyta, gdyby troilos dożył 20 lat. achilles przygotował zasadzkę przy wodopoju w okolicach bramy skajskiej, gdzie młodzieniec towarzyszył siostrze poliksenie lub sam przybył napoić konie. uciekł przed achillesem. achilles dopadł go w świątyni apollina lub u stóp palladionu, zabił i uciął głowę. apollo poprzysiągł zemstę achillesowi. inna wersja: achilles złożył trilosa w ofierze. inna wersja: troilos schronił się w świątyni apollina tymbrejskiego, aby ukryć się przed zakochanym w nim achillesie, który po nieudanych próbach skłonienia go do wyjścia zabił go włócznią. 

poliksena, córka priama i hekabe, branka achillesa, pocieszała go po śmierci patroklosa. kiedy towarzyszył jej do świątyni wpadł w pułapkę deifobosa i parysa, braci polikseny i został zabity. 

kalchas przepowiedział, że mury troi pozostaną niezdobyte tak długo, jak długo w świątyni ateny będzie znajdował się palladion. posążek został ukradziony przez diomedesa i odyseusza. 

na szczycie góry drion w italii znajdowały się dwa sanktuaria wzniesione ku czci kalchasa i podalejriosa. osobę która złożyła tam ofiarę z czarnego barana i przespała się w skórze tego zwierzęcia, nawiedzały prorocze sny. 

kiedy laodike stała w sanktuarium trosa w troi obok grobów killi i munipposa, ziemia rozwarła się i pochłonęła ją na oczach świadków. 

przybywszy na delos eneasz został przyjęty przez aniusza kapłana apollina. przez niego przemówił apollo i kazał eneaszowi udać się do krainy przodków przepowiadając tron i władzę. 

meduza była piękną dziewczyną, którą posejdon zgwałcił w świątyni ateny, za co obrażona bogini zamieniła ją w potwora (owidiusz). 

teutras, syn lysippe, podczas polowania ścigał ogromnego dzika, który schronił się w świątyni artemidy ortozyjskiej. gdy teutras miał wedrzeć się do świątyni bóg powiedział ludzkim głosem: oszczędź mnie panie, jestem wychowankiem bogini. teutras nie posłuchał i zabił dzika. artemida wskrzesiła dzika, a teutrasa ukarała trądem i szaleństwem. jego matka przebłagała boginię przy pomocy wieszczka poliejdesa i bogatych darów. teutras został uleczony przy pomocy kamienia antipatesa. lysippe wystawiła na szczycie góry ołtarz dla artemidy i kazała ulać dzika z głową człowieka. poszukujący azylu mogą tam schronić się wołając "oszczędź mnie". 

neoptolemos został zabity w świątyni w delfach przez nożownika machaireusa przy pomocy machairy.

Waldemar Mierniczek