25. religie etrusków, italików, sabinów, wenetów, rzymian i włochów

25. 8. 3. śmierć, nieśmiertelność (cz 2)

igrzyska gladiatorów zostały przejęte od etrusków, były pierwotnie obrzędem pogrzebowym. 

w jaskini monte circeo znaleziono czaszkę ludzką otoczoną kręgiem z kamieni. 

w arene candide (stanowisko archeologiczne, ok 20.000 lat temu), znaleziono grób chłopca w wieku 12-14 lat pochowanego w pozycji wyciągniętej, pomalowanego czerwoną ochrą, z nożem w dłoni, z siateczką z muszelek na głowie. 

w mentonie znaleziono szkielety pochowane w pozycji zgiętej, muszle, narzędzia, noże (górny paleolit). 

ludzie z kultury apenińskiej (ii tys pne) stosowali pochówki szkieletowe w pozycji skurczonej w jaskiniach lub grobach megalitycznych. 

przedstawiciele kultury polada (2200-1700 pne) stosowali pochówek szkieletowy, niekiedy w kurhanach lub jaskiniach lub w obrębie osiedli; układali kamienne menhiry o cechach antropomorficznych zdobione rytami. 

kultura terramare (xv-xiii w pne) - początkowo chowano niespalone zwłoki, później pojawił się obrządek ciałopalny, który został rozpowszechniony na całą italię. 

kultura lacjum (x w pne) charakteryzowała się kremacją zmarłych i pochówkami w glinianych urnach w kształcie chat. 

na stanowiskach kultury villanova (ix-viii w pne) znaleziono urny stożkowe ozdobione motywami geometrycznymi, w grupie południowej przykrywki w kształcie hełmu umieszczane w grobowcach szybowych. 

etruskowie stosowali urny w kształcie domów. w grobach umieszczali lustra, naczynia ze srebra i złota, trójnogi, świeczniki, kociołki. na sarkofagach stawiali wielkie posągi z gliny. 

wenetowie palili zmarłych, prochy przechowywano w urnach. 

ilirowie budowali wielkie kurhany, wyposażali zmarłych w luksusowe przedmioty. 

grzebanie umarłych i kremacja w obrębie rzymu były zabronione od i do iv w, dlatego chowano zmarłych w podziemiach (katakumbach). 

bez czarny był używany przy pochówkach (tacyt). 

stosowano następujące inskrypcje nagrobkowe: d.m (dis manibus) lub d.m.s. (dis manibus sacrum) oznaczające poświęcenie zmarłego i jego pochówku bóstwom podziemnym. 

oleander pospolity był używany do popełniania samobójstwa. 

skała tarpejska to zbocze w południowej części kapitolu, zrzucano z niej winnych krzywoprzysięstwa, cudzołóstwa i zdrady stanu oraz niewolników winnych kradzieży. 

karę śmierci wykonywano przez nabicie na pal, powieszenie, także głową w dół, zmuszenie do samobójstwa (trucizna lub przecięcie żył), spalenie (w tym po zakopaniu ciała do połowy), ścięcie mieczem, śmierć na arenie, rozerwanie końmi, poena cullei (zaszycie ze zwierzętami w worku i zatopienie - dla ojcobójców), zrzucenie ze skały tarpejskiej (dla osób poświadczających w sądzie nieprawdę), ukrzyżowanie (dla przestępców i buntowników, którzy nie byli obywatelami rzymskimi), łamanie słoniem, zmiażdżenie (stosowane incydentalnie). 

tatuaż nanoszono skazańcom na twarz lub inne części ciała. 

ukrzyżowanie było stosowane na masową skalę, np w 71 ukrzyżowano 6000 uczestników powstania spartakusa. skazany niósł na plecach patibulum, poziomą belkę krzyża (ok 45 kg) na miejsce kaźni. najczęściej patibulum przymocowywano na górze pionowego słupa tworząc T (tau), rzadziej krzyż. okrucieństwo katów mogło spowodować, że cierpienia trwały kilka godzin lub kilka dni. wieszano głową do góry lub głową w dół. ciało skazańca zdejmowano do pochówku lub do rozszarpania przez dzikie zwierzęta. przyczyną zgonu było uduszenie, wycieńczenie, odwodnienie, wykrwawienie z powodu urazów. czasami przymocowywano podpórki dla stóp. procedura: biczowanie, przeniesienie belki na miejsce egzekucji, przybijanie, podnoszenie do góry. 

w rzymie stosowano zabójstwo honorowe. 

spodziewając się wyroku śmierci gajusz petroniusz zorganizował ucztę podczas której otworzył sobie żyły i zacisnął opaską aby opóźnić zgon. przez kilka godzin wykonywał dyspozycje majątkowe, ucztował, słuchał recytacji i muzyki. w końcu zapadł w sen wieczny. został bohaterem "quo vadis" sienkiewicza. 

prawa leges sumptuariae były ustanawiane przeciw zbytkom, np numa pompiliusz zabronił skrapiania winem stosów pogrzebowych. w 450 pne uchwalono lex duodecim tabularum, które zabraniało ustawiania stosów pogrzebowych z heblowanego drewna i zamawiania więcej niż dziesięciu fletnistów, przekazywania zmarłemu więcej niż trzech szat, ekshumowania zmarłych w celu urządzenia ponownego wystawnego pochówku, nie wolno było chować zmarłych ze złotem, z wyjątkiem złotych zębów, niewolnicy po śmierci nie mogli być namaszczani olejami, nie mogli mieć stypy, podczas pogrzebów nie można było używać kadzidła. 

napoje magiczne zapewniały nieśmiertelność i wieczną młodość lub mogły przywrócić młodość (etruskowie). 

1 i podczas święta veiovisa wierni prosili o odstąpienie od uśmiercenia bliskich im osób. 

podczas agonaliów rex sacrorum składał w regio ofiarę z barana prosząc o ochronę przed złem i śmiercią, zadawał pytanie "agone?" (czy ma uśmiercić?). 

caristia 22 ii kończyły parentalia ku czci zmarłych przodków. rodziny spotykały się na wspólnej uczcie. 

anniversarium to zwyczaj wspominania śmierci bliskich zmarłych (pater familias). 

lucjusz wariusz rufus napisał poemat dydaktyczny "o śmierci", w którym jako epikurejczyk zwalczał nieuzasadniony strach przed śmiercią.

Waldemar Mierniczek