18. religie azji (nowa gwinea, indonezja, filipiny, indochiny, mongolia, syberia, azja środkowa, ludy tureckie, kaukaz, hunowie i inne ludy z okresu wędrówki ludów)

18. 1. stworzenie świata

 

18. 1. 1. stworzenie świata

 

azjatyccy bogowie-stwórcy:

- alahatala, bóg stwórca, przebywa na szczycie niewidzialnej góry kosmicznej (wschodnia indonezja),

- patotoqe jest stwórcą świata (la galigo),

- eś jest stwórcą świata (ketowie),

- aramazd to ojciec wszystkich bogów i bogiń, twórca nieba i ziemi (ormianie),

- dezau jest bogiem stwórcą, a mahandeo pośrednikiem pomiędzy dezau a ludźmi (kalasze),

- bracia erlik i ulgen stworzyli świat (szorowie), ulgan stworzył świat z grudy ziemi przyniesionej mu przez erlika (syberia),

- tengri to stwórca świata (jakuci, protobułgarzy, tatarzy), wszystko co istnieje na ziemi zesłał tengri (ujgurzy), tengri ustanowił porządek we wszechświecie i wyznaczył losy ludzi (ludy tureckie, ludy mongolskie, hunowie),

- na górze zostało stworzone niebo, a na dole ziemia, pomiędzy nimi stworzono ludzi, a tengri nie był stwórcą (ludy tureckie),

- tengeri to bóstwa które stworzyły człowieka, na którego złe demony zesłały nieszczęścia (buriaci),

hainuwele to bogini, która została zamordowana przez istoty pierwotne. z jej ciała mulua satene uczyniła bramę, przez która przeszły pierwsze istoty: ludzie, zwierzęta, ptaki, duchy. z zakopanych części jej ciała wyrosły rośliny (wemalowie).

 

18. 1. 2. świat po stworzeniu

 

istnieją światy: górny (niebo), środkowy (ziemia), dolny (podziemie). górny świat jest siedzibą duchów dobrych, dolny zmarłych i duchów nieżyczliwych człowiekowi, a środkowy ludzi, zwierząt i duchów dobrych i złych. łącznikiem między trzema światami jest "kosmiczne drzewo", "mityczna rzeka", lub "słup światła", które są wykorzystywane przez szamana w kontaktach z duchami i bóstwami (jakuci, syberia).

są trzy sfery świata: ziemia ulgena, nasza ziemia i świat podziemny (szorowie).

istnieje trzypoziomowy podział świata, co uwidacznia obraz kosmicznego drzewa. jego korzenie wrastają w świat podziemny, pień, świat środkowy stanowi siedzibę ludzi, dziewięć konarów drzewa sięga górnego świata, drabina oparta o drzewo służy szamanowi do komunikacji między światem żywych, światem przodków i bóstwami opiekuńczymi (awarowie).

domem bóstwa tengri jest wszechświat (ludy tureckie, ludy mongolskie, hunowie).

eś przebywa w najwyższej sferze nieba i nie ingeruje w sprawy ludzi. raz do roku ogląda świat i zleca podległym mu bóstwom zadania do wykonania (ketowie).

kiedy bóg ukończył tworzenie świata, dostrzegł, że nie wszystko udało się tak jak zaplanował, szczególnie zawiódł się na ludziach, którzy łamali zasady i nie wykazywali poprawy. zesłał na ziemię wichurę, aby zmiotła wszystko z powierzchni ziemi. wszystkie stworzenia ratowały się ucieczką tratując inne, ale nie było gdzie się schronić przed ogromnym huraganem. jedynie szara wilczyca oparła się chroniąc swoje małe. bóg nakazał wiatrowi wiać silniej, ale wilczyca nie poddawała się. bóg zrozumiał, że dopóki chociaż jedno stworzenie mu się opiera nie uda mu się zniszczyć ziemi i odstąpił (czeczeni).

rolę deus otiosus (bogów bezczynnych) mogą pełnić kari (semangowie), buga (ludy tunguskie), jurun (jakuci) oraz bogowie plemion la galigo (celebes), którzy w pewnym momencie opuścili świat ludzi i zostawili go samemu sobie.

 

18. 1. 2. 1. axis mundi

 

Wygląda na to, że idea axis mundi pojawiła się gdzieś w azji, być może na syberii i stamtąd przewędrowała przez ludy uralskie i ugorfińskie do mitów ludów nordyckich jako drzewo yggdrasil.

pao jengki to kosmiczne drzewo rosnące na wyspie. jego korzenie sięgają środka ziemi, a gałęzie nieba. tą wyspę odwiedza sawerigading, jako szóste pokolenie batary guru - pierwszego człowieka na ziemi (pierwsza koncepcja axis mundi). pośrodku oceanu  znajduje się wir morski, który łączy wody ze światem (druga koncepcja axis mundi). córka sawerigadinga, który władał dolnym światem i syn we tenriabeng, która władała górnym światem, pobrali się i urodził im się syn. wtedy na zawsze znikło powiązanie pomiędzy ziemią i innymi światami, a ludzkość pozostała sama (la galigo).

są trzy światy: górny (niebo), środkowy (ziemia), dolny (podziemie). górny świat jest siedzibą duchów dobrych, dolny osób zmarłych i duchów nieżyczliwych człowiekowi, a środkowy ludzi, zwierząt i duchów dobrych i złych. łącznikiem między trzema światami jest "kosmiczne drzewo", "mityczna rzeka" lub "słup światła", które są wykorzystywane przez szamana w kontaktach z duchami i bóstwami (jakuci, syberia).

święte drzewo było tak stare, że jego wiek można było liczyć w jednostkach większych niż stulecia. korzenie obejmowały niższy świat, korona przebijała dziewięć niebios. każdy liść miał siedem sążni, a szyszki dziewięć sążni (jakuci).

istnieje trzypoziomowy podział świata, który stanowi odzwierciedlenie obrazu kosmicznego drzewa. jego korzenie wrastają w świat podziemny, pień, świat środkowy stanowi siedzibę ludzi, dziewięć konarów sięga górnego świata. drabina oparta o drzewo służy szamanowi do komunikacji między światem żywych, światem przodków i bóstwami opiekuńczymi (awarowie).

góra otuken to centrum świata i oś wszechświata, a także idealne miejsce pobytu kagana (ludy tureckie).

 

 

Waldemar Mierniczek

symbolem axis mundi jest szmańskie drzewo turu.