2. religia słowian, albańczyków, bałtów, basków, daków, finów, lapończyków, rumunów, traków, ugrofinów, i węgrów

2. 11. 3. bohaterowie związani z wodą

 

to są wyjątkowo piękne i pouczające legendy. 

jurata mieszkała na dnie bałtyku w bursztynowym zamku. pewnego dnia postanowiła ukarać rybaka kaltytisa, bo wyławiał za dużo ryb. zobaczywszy go zakochała się. kiedy perkun dowiedział się o tym, zniszczył bursztynowy zamek, a juratę przywiązał do skały na dnie morza. bursztyn pochodzi z tego zamku lub z łez juraty (liwini). 

rybi król zamieszkiwał śniardwy. pruska królewna gustebalda wiła wianki i rzucała je do falującej wody. uratowała przed szczupakiem rybkę, która była córką rybiego króla. w zamian król obiecał spełnić jej życzenia. królewna zapragnęła posiadać dar rozumienia mowy zwierząt, roślin i wiatru. król spełnił jej życzenie pod takim zastrzeżeniem, że jeżeli zdradzi skąd ma dar, zamieni się w kamień. gustebalda usłyszała od ptaków i drzew, że nadciąga nawała z zachodu i prusowie mogą uratować się jedynie przez sojusz ze słowianami. nieufni prusowie nie chcieli wierzyć, gustebalda zdradziła skąd posiada dar rozumienia mowy ptaków i drzew i została zamieniona w kamień. 

kiedy egle, córka litewskiego księcia, kąpała sie w jeziorze, wynurzył się wielki czarny wąż, który zażądał żeby została jego żoną. bojąc się, że wąż ją utopi, zgodziła się. wężem był zaltyz, który przybrał ludzka postać. ponieważ był przystojny, egle pokochała go, a on obdarzył ją nieśmiertelnością. piętnaście lat mieszkała w pałacu na dnie jeziora, urodziła dwóch synów i córkę. kiedy za zgodą męża wróciła do domu, ojciec już nie żył. egle postanowiła wrócić do męża, ale jej bracia nie chcieli się zgodzić. zmusili córkę egle, aby wyjawiła zaklęcie wywabienia zaltysa. gdy wąż ukazał się na powierzchni jeziora, bracia rozsiekli go kosami na kawałki. nie mając do kogo wracać egle modliła się o pomoc do bogów, którzy litując się zamienili ją w świerk, starszego syna w dąb, młodszego w jesion, a córkę w osikę. 

sadko był kupiec i gęślarzem. w trakcie morskiej podróży handlowej flota została unieruchomiona na morzu, marynarze rzucili losy, wypadło na sadka, którego wyrzucili za burtę. sadko zagrał dla króla morskiego, który zatopił swoim tańcem okręty, ożenił się z córką króla morskiego. ponieważ nie skonsumował związku i następnego dnia obudził się na lądzie, jego okręty powróciły. wyjątkowo cwana bestia.

 

2.11.4. bohater związany z ziemią

 

liczyrzepa to duch karkonoszy, postać przypominająca jelenia (lub gryfa): rosochate rogi, diabelski ogon, koźle kopyta. w łapach trzymał wysoki pionowo stojący kij. w innej wersji liczyrzepa był starym mężczyzną podpierającym się kosturem, ubranym w myśliwski strój. liczyrzepa personifikował siły przyrody w obrzędach odprawianych u źródeł łaby, gdzie składano czarnego koguta świętowitowi. w xii w porwał świdnicką księżniczkę, która dla odwrócenia uwagi kazała mu liczyć rzepę.

 

 2. 11. 5. bohaterowie związani z zimą

 

ziuzia to niski, gruby starzec z długimi białymi włosami i brodą. odziewa się w ciepłą jasną odzież, najczęściej biały kożuch. chodzi z odkrytą głową, boso, dzierżąc w dłoni żelazną buławę. królestwem ziuzi jest las. czasami pojawia się w osiedlach ludzkich, najczęściej by pomóc ludziom lub ostrzec ich przed niezwykle surową zimą. z myślą o ziuzi przygotowuje się na wigilię kutię na osobnym talerzu lub w osobnej misce. kiedy ziuzia rozzłości się stuka żelazną buławą o drzewa, a nawet o bierwiona chat. wtedy skrzypią i pękają. kiedy pada śnieg, to znaczy, że ziuzia pożałował przyrodę i nakazał swojemu słudze mrozowi przykryć świat, w szczególności pola, ciepłą pokrywą (białoruś). 

diadek mróz był nikczemnym i okrutnym czarnoksiężnikiem, który lubił zamrażać ludzi i porywać dzieci wsadzając je do swojego olbrzymiego worka. rodzice, żeby je odzyskać, musieli dawać mu w zamian prezenty (rosja). śnieżynka rozwozi dzieciom noworoczne prezenty (rosja).

 

2. 11. 6. antybohater

 

głupi jasio (wańka durak) pochodzi zwykle z ubogiej, włościańskiej rodziny. jest prostoduszny i niezbyt inteligentny. ma dwóch starszych braci, którzy są od niego mądrzejsi i którzy zwykle próbują wykorzystać jego łatwowierność. zostaje przez braci pozbawiony schedy i musi wyruszyć w świat, aby znaleźć źródło utrzymania. dzięki uczynności, empatii i ofiarności zdobywa przyjaciół, często wśród zwierząt. w kluczowym momencie przyjaciele pomagają mu zdobyć jakiś potężny artefakt (np wodę życia), a także pokonać głównego przeciwnika (np czarownicę albo czarownika). dobre serce jasia zostaje nagrodzone. bierze za żonę królewnę, dostaje za to połowę królestwa i sam zostaje królem.

 

 

Waldemar Mierniczek