7. hinduizm (wedyzm, braminizm, hinduizm), adźiwikowie, joga, mitologia indii, religie cyganów

7. 7. 2. rośliny, rolnik (cz 1)

 

problematyka roślin w hinduizmie jest tak rozległa, że zdecydowałem się podzielić ten rozdział na trzy części.

 

zatrzęsienie świętych roślin i innych roślin związanych z bóstwami i ceremoniami religijnymi jest charakterystyczne dla hinduizmu. może wynikać to częściowo z nakazu wegetarianizmu. w celu otrzymania inicjacji od guru trzeba co najmniej przez rok powstrzymywać się od spożycia kofeiny, alkoholu, nikotyny i innych używek.

mamy także do czynienia z sublimacją dawnych, przedaryjskich, kultów roślin: aśwattha, tulsi, banjan.

prythiwi to bogini hojności rozdająca nasiona i owoce, bogini cierpliwości, gdyż znosi rany zadawane podczas orki, wzór uprzejmości i łagodności, gdyż odpłaca plonami za zranienia narzędziami rolniczymi, matka wszystkich roślin.

matsja, awatara wisznu, ostrzegł protoplastę rodu ludzkiego manu przed potopem. manu schronił się wraz z rodziną na okręcie, na którym ocalił także nasiona wszystkich roślin.

soma, król roślin, przyjmował ofiary z rośliny soma, które składano mu aby wyjednać przyzwolenie na opady deszczu. soma wzrastał w zależności od faz księżyca. soma (haoma) to narkotyczna roślina, z której wyrabiano sok soma (haoma) pity podczas obrzędów religijnych. być może przęśl chińska, poganek rutowy lub ephedra pachyclada służyły do wyrobu somy.

garudatantra, tantry medyczne, zawierają opis metod przeciwdziałania truciznom pochodzenia roślinnego.

kalpawryksza to drzewo spełniające życzenia, które powstało w czasie ubijania oceanu mleka. indra zabrał je do nieba. to paridźata (nyctanthes arbor-tristis), figowiec bengalski, figowiec pagodowy lub palma kokosowa. drzewo figowe zawsze było świętym drzewem hinduizmu.

prijadarśana, drzewo figowca, rośnie w zaświatach , w grodzie saumja (księżycowym) nad rzeką puszpadaka. w drodze do pitryloki, zmarły wspomina po tym drzewem z żalem swoje życie, odpoczywa i posila się pindą.

hiranjagarbha (przedstawiany jako pipal, figowiec pagodowy) to pierwotna forma absolutu, z którego wyrosło drzewo kosmiczne, lub dwa drzewa kosmiczne: męskie i żeńskie. liście drzewa pakur (ficus lacor) należą do pięciu najbardziej świętych.

figowiec bengalski symbolizuje nieśmiertelność dzięki korzeniom powietrznym, które mogą rozrastać się w nieskończoność. jest związany z brahmą i kryszną, który bawił się pod nim w dzieciństwie. jest to jedno z pięciu drzew, które wymagane jest w miejscu sadhany przez tantrystów i jedno z 11 drzew, z których można robić przyrządy do ceremonii ogniowych jadźna. w południowych indiach uchodzi za siedzibę śiwy.

figowiec pagodowy to łącznik między ziemią a niebiosami. korzeniowi patronuje brahma, pniowi wisznu, gałęziom i liściom śiwa, symbol trimurti, wiedzy duchowej i wszechświata. jedno z 11 drzew, z których można wyrabiać przyrządy do ceremonii ogniowych jadźna. to także siedziba bogini dasamaty. w dni jej świąt kobiety gromadzą się przy tych drzewach i odprawiają ceremonię pudźi, celem jest zapewnienie pomyślności mężowi, braciom i całej rodzinie.

wat sawitripudźa to obrzęd w trakcie święta wat purnima. aby zapewnić mężom długie życie, kobiety okrążają 108 razy drzewo wat (figowiec bengalski) lub pipal (figowiec pagodowy) obwiązując je bawełnianą nitką. drzewo symbolizuje długie życie, a nitka jego kruchość.

figowiec groniasty umieszcza się na sadomandapie, zawiera esencje wszystkich drzew. z niego buduje się święty słup jupa dla potrzeb ceremonii wedyjskich. drzewo związane z dattatreją, jedno z 11 odpowiednich do wyrobu przyrządów stosowanych w trakcie ceremonii jadźna.

figowiec benjamina jest związany z hanumanem. jego drewno stosowane jest do produkcji sztucznych ogni używanych w świątyniach nepalu.

szasztha jest przedstawiana jako purna ghata (dzban z orzechem kokosu i liśćmi mango), drzewo z nią powiązane to figowiec bengalski.

kokos właściwy jest związany z waruną. drzewo spełnia życzenia, a orzechy używane są podczas rytuałów. w kultach świętych drzew orzechy kokosowe wrzucane są w nurty rzek.

drzewo kal athi (ficus retusa) jest związane z karttikeją.

pięć wyróżnionych drzew w niebiańskim ogrodzie indry (nandana) to: mandara (cień tego drzewa uwalnia od dolegliwości i zmartwień), paridźata, które ma moc spełniania życzeń, samantaka wzmacniająca męską płodność, haricandata (sandałowiec) odstraszająca złe duchy, kalpataru posiadający moc spełniania życzeń. pasta z sandałowca białego, świętej rośliny, używana jest do nacierania posągów bóstw, podczas rytuałów i w medycynie.

na górze meru rośnie gigantyczna różana jabłoń (jambu). obok góry leży wyspa kwitnącej różanej jabłoni, jambudvipa.

markandeja schronił się podczas potopu w konarach drzewa bargad.

aranjani, bogini lasów, jest przedstawiana jako pełna jadła i pachnąca balsamem. nigdy nie krzywdzi człowieka, chyba, że frajer zbliży się za blisko bogini.

jakszowie to duchy lasów, które strzegą skarbów ukrytych w korzeniach drzew. jakszini, zamieszkujące drzewa, przedstawiane pod drzewem, potrafią dotknięciem dłoni lub stopy sprawić, aby drzewo zakwitło i wydało owoce.

po wypełnieniu dzieła zaludniania ziemi (dziewięć córek i syn) kardama zostawił żonę i poszedł do lasu, aby szkolić się w samorealizacji. dźjesztha to patronka lasów. kunti poszła na starość do lasu z braćmi dhritarashtrą i vidurą i żoną dhritarashtry gandhari. nieszczęśliwie zginęli w pożarze lasu. schadzki kryszny z gopi (pasterkami) odbywały się w lesie vrindavanu.

wrykszadewata to bóstwa drzew, do nich kieruje się prośby o łaskę i dary. pardźanja, wraz z towarzyszami indry i waju, niszczyli drzewa (?). gandharwowie żywią się zapachem drzew i kwiatów.

arańjaki (teksty leśne) o charakterze magicznym były uznawane za niebezpieczne z powodu magicznej mocy i odmawiane w odosobnieniu w lasach.

damodara to imię kryszny związane ze zdarzeniem z jego młodości. baraszkował, wykradał masło i karmił nim małpy. jaśoda próbowała związać go sznurkiem, ale to jej się nie udawało, póki kryszna nie dał przywiązać się do moździerza. gdy mu się znudziło siedzenie poraczkował do dwóch wielkich drzew, zaczepił je moździerzem i wyrwał z korzeniami. w tych drzewach były uwięzione dusze bogów przeklętych przez naradę. dzięki krysznie dusze osiągnęły wyzwolenie.

dharmathakur jest czczony jako pal z drzewa śal (wełniak azjatycki, bombax ceiba) przechowywany w jeziorze. cześć oddaje mu się pod kwiatami lotosu składając w ofierze, min, ryż. czerwone kwiaty tego drzewa bywają ofiarowane lakszmi lub parwati. według innej wykładni drzewo śal to damarzyk mocny. drzewo jest związane z kultem wisznu. jednym z motywów w rzeźbie śalabhandźika jest nimfa jakszi dotykająca dłonią kwitnącej gałęzi drzewa śal, a stopą jego korzeni.

hindusi praktykują małżeństwo zmarłego (młodego mężczyzny lub dziewczyny) z drzewem, które przystępuje do rytuału jako gałąź lub całe drzewo śal. drzewo jest barwnie przystrojone. po ceremonii ślubnej, drzewo wyrywa się i pali. zwłoki także się pali.

amla (phyllanthus emblica - liściokwiat garbnikowy, emblica officinalis), siedziba bogini lakszmi, wyrosła z łez brahmy. według tantryzmu drzewo to, jako jedno z pięciu, powinno znajdować się w miejscu wykonywania sadhany.

drzewo mahua (madhuca longifolia) jest związane z śiwą i uważane przez leśne plemiona za święte. mahua to słaba wódka pędzona z kwiatów drzewa mahua. dla niektórych plemion stanowi przedmiot kultu. jest ofiarowywana bóstwom podczas święta maghe parab. nie jest spożywana. bywa podawana karmiącym matkom dla wspomożenia laktacji.

mango indyjskie powiązane jest z następującymi bogami: karttikeja, lakszmi, gandharwa. liście mango są używane w ceremoniach jadźna do dekorowania naczynia lakszmi (ghata), podczas ceremonii ślubnych. z drewna wykonuje się tron ceremonialny. kwiaty mango używane są w kulcie bogini saraswati.

kiedy owoc mangowca spadł z drzewa, śiwa postanowił go dać temu synowi, który szybciej okrąży świat. karttikeja wybrał się w drogę, a ganeśa obszedł swoich rodziców i powiedział, że są całym jego światem.

 

 

Waldemar Mierniczek