11. zaratusztrianizm, iran, mazdaizm, mazdakizm, media, mitanni, parsowie, persja, zurwanizm

ten rozdział poświęcony jest głównie zaratusztrianizmowi. ze względu na pokrewieństwo ideologiczne dodałem tu zurwanizm, który jest podobno religią irańską istniejącą przed zaratusztrianizmem, mazdaizm, który jest podobno pierwszą religią wymyśloną przez zaratusztrę, mazdakizm, który podobno wywodzi się z zaratusztrianizmu i manicheizmu i został stworzony przez mazdaka, wierzenia religijne parsów, czyli zaratusztrian wygnanych z iranu do indii, a także przekonania religijne i mitologiczne z rejonów iranu, persji, medii i mitanni. mitanni, jako rejon ścierania się idei zaratusztriańskich i bliskowschodnich powróci zapewne przy omawianiu religii bliskiego wschodu. natomiast nie znalazłem hasła, które opisywałoby religię partów żyjących w partii.

symbolem zaratusztrianizmu jest faravahar (źródło wikipedia), który zawiera skomplikowaną treść:

- frawaszi (wieczną duszę każdego bytu) lub drogę ludzkiej duszy od narodzin do śmierci (piercień w centralnej części symbolu),

- postać człowieka nawiązującą do wszystkich ludzi,

- skrzydła jako trzy główne reguły (dobre myśli, słowa i czyny).

 

11. 0. problemologia

 

jak do tej pory prześledziliśmy następującą linię religii: mitologia słowian, celtów i germanów uzupełniona mitologią ludów pokrewnych, a zwłaszcza:

a) ugrofinów, którzy mieli wpływ na wyobrażenia mitologiczne słowian i germanów,

b) traków, którzy mieli bezpośredni wpływ na wyobrażenia greków, zwłaszcza przez misteria dionizyjskie i eleuzyjskie.

inny ślad prowadzi przez etrusków i italików do mitologii rzymskiej.

od słowian, przez sarmatów, scytów i saków przeszliśmy do aryjczyków i indoaryjczyków, a stamtąd już prosta droga do wedyzmu, braminizmu i czystego hinduizmu wspomaganego jogą, która podobno została przejęta przez aryjczyków z cywilizacji indusu.

z hinduizmu wyodrębniły się buddyzm (śakjamuni był księciem śaków), dźinizm i sikhizm. buddyzm miał bezpośrednie przełożenie na inne wielkie religie dharmiczne: konfucjanizm, taoizm, także na japońskie shinto.

do zbadania pozostaje szlak wpływu wiodący od buddyzmu i hinduizmu na bliski wschód i do europy.

ale w tym rozdziale zajmiemy się inną religią wywodząca się z aryjskich wed i awesty, zaratusztrianizmem, a w następnym rozdziale przejętym od zaratusztrianizmu dualizmem dobra i zła w sektach manichejskich i gnostyckich.

charakterystyczne cechy zaratusztrianizmu to:

- dualizm dobra i zła,

- wielość światów (lok?), nieb, kręgów anielskich, aniołów,

- odwrócenie ról w porównaniu z dotychczasowymi religiami indoeuropejskimi: źli asowie, asurowie, zamienili się w dobrego ahura mazdę, natomiast dobrzy dewowie zamienili się w złe demony,

- być może z zaratusztrianizmu został przejęty pomysł sądu ostatecznego, który funkcjonuje także w chrześcijaństwie,

- abraxas to nie tylko bóg (bóstwo), wizerunek i słowo, to także liczba, bóg jako liczba,

- wątek reinkarnacji wydaje się przytłumiony w porównaniu z hinduizmem, a zwłaszcza buddyzmem (rozbiór na najdrobniejsze elementy stanu bardo (umierania i odradzania się)).

 

11. 0. 2. synkretyzm

 

zaratusztrianizm miał wpływ na judaizm, chrześcijaństwo i islam (sąd ostateczny, wędrówka po śmierci dusz do nieba lub piekła, istnienie diabła (demona), nadejście mesjasza.

magowie, kapłani-astrologowie, właściwi dla zaratusztrianizmu, znani już w indiach jako czciciele słońca, szamani królów linii słonecznej (surji), przyszli, jako trzej królowie, pozdrowić chrystusa w stajence.

pojęcie jazata (spenta jaza) oznacza w przybliżeniu świętych w naszym rozumieniu. do tej kategorii zaliczono wszystkich ważniejszych bogów z panteonu mazdajskiego, odbierając im aspekt boskości i zrównując ze świętymi ludźmi działającymi po śmierci z zaświatów. najważniejszym z nich jest mitra.

frawaszi to wieczna dusza każdego bytu, porównywana do ptaka z pięknymi skrzydłami, pierwowzór aniołów opiekuńczych (stróżów) w judaizmie i chrześcijaństwie.

aszma-dewa, wódz wszystkich dewów w zaratusztrianizmie, w czasie niewoli żydowskiej u achemenidów przeszedł do judaizmu, a stąd do chrześcijaństwa, gnostycyzmu i ezoteryki jako Asmodeusz.

od smoka azi dahaka mają się wywodzić za pośrednictwem tureckim, awarskim lub sarmackim słowiańscy adżachowie, ale mogło być odwrotnie. słowianie mieli swojego żmija.

jezydyzm jest religią utworzoną w xii w na podstawie zaratusztrianizmu (wątki gnostyckie i kosmologiczne) z elementami nestorianizmu i szyizmu, judaizmu (obrzezanie) i innych religii (np podział na trzy kasty).

pisarz ram mohan roy próbował zsynkretyzować chrześcijaństwo, islam, zaratusztrianizm, buddyzm, wisznuizm i śiwaizm przeciwstawiając się bałwochwalstwu. chyba nie lubił pogaństwa.

 

 

Waldemar Mierniczek