14. religie indian i eskimosów

14. 3. 9. 2. dzień i noc

 

ataensic została zapłodniona na żółwiu przez istotę ze świata podziemnego i urodziła bliźniaki, z których jeden stworzył dzień, a drugi noc (huroni).

dzień inków charakteryzował się tym, że nie występował podział na godziny, a czas określany był pozycją słońca nad horyzontem, czyli tym, jak daleko przemieściło się ono na niebie.

metztli był bogiem nocy, a do itzamny zwracano się mówiąc: pan dnia, pan nocy (majowie).

gdy słońce znikało za horyzontem, ixbalanque samotnie bronił ludzkości przed potworami nocy, co miało tłumaczyć następstwo dnia i nocy. kolejne remisy na polu gry ixbalanque i hunahpu w ullamaliztli (ulamę, tlachtli) tłumaczyły cykliczność dnia i nocy (kicze).

camaxtle to bóstwo nocy (chichimekowie, aztekowie).

ometeotl łączył przeciwieństwo dnia i nocy, huitzilopochtli był uosobieniem południa, tezcatlipoca władcą nocy, tezcatlipoca czarny jednonogim bogiem nocy, metzil panią nocy, yojualticitl boginią nocy, yohaulticetl boginią nocy strzegąca śpiących dzieci, huehueteotl był kojarzony z nocą i godzinami nocnymi, tlaltecuhtli domagał się nocami ludzkiej krwi i ofiar, tepeyollotl był bogiem ośmiu godzin nocnych, centeotl był panem czwartej godziny nocy, tlazolteotl była panią piątej godziny dnia i siódmej godziny nocy, teoyaomqui była boginią szóstej godziny dnia, ixtlilton był patronem siódmej godziny dziennej ozomatli, chalmecatecuhtli jest panem jedenastej godziny dnia, tlahuizcalpantecutli jest panem dwunastej godziny dnia, ilamatecuhtli kojarzono z trzynastą godziną dnia (aztekowie).

kodidop uważana była za babkę dni (arawak).

 

14. 3. 9. 3. dni tygodnia

 

w kalendarzu inków nie było nazw dni tygodnia i podziału czasu na tygodnie.

xibalba jest patronem 3 dnia akbal w kalendarzu tzolkin. symbolika tego dnia nawiązywała do czasów, gdy na ziemi panowały demony podziemia i śmierci. ah puch patronował każdemu szóstemu dniowi miesiąca. w tym dniu panowała siła zniszczenia, choroby i rozkład. nixchel poświęcony jest dzień 8 zip (majowie).

ometecuhtli był bogiem 1 dnia miesiąca cipactli. quetzalcoatl był opiekunem 2 dnia miesiąca ehecatl. tepeyollotl - patron 3 dnia calli. huehuecoyotl to patron 4 dnia miesiąca cuetzpalin. chalchiuhtlicue to patronka 5 dnia miesiąca coatl. tecciztecatl patronował 6 dniowi miesiąca miquiztli. tlaloc - bóg 7 dnia miesiąca mazatl. mayahuel - patronka 8 dnia miesiąca tochtli. xiuhtecuhtli - patron 9 dnia miesiąca atl. mictlantecuhtli - patron 10 dnia miesiąca itzcuintli. ixtlilton (xochipilli?) był patronem 11 dnia ozomatli. patecatl był patronem 12 dnia miesiąca maninalli. tezcatlipoca jest opiekunem 13 dnia miesiąca acatl. ixcuina była patronką 14 dnia miesiąca ocelotl, xipe totec to pan 15 dnia quauhtli, 20-dniowego cyklu tonalpohualli. itzpapalotl była patronką 16 dnia miesiąca cozcaguauhtli. xolotl - patron 17 dnia miesiąca ollin. chalchihuihtotolin to patron 18 dnia miesiąca tecpatl. tonatiuch - patron 19 dnia miesiąca quiahuitl. xochiquetzal - patronka 20 dnia xochitl. camaxtle to opiekun, wraz z huitzilopochtli, dnia ce tepactl (aztekowie).

xipe totec był panem 14-tej 13-ki (ce itzcuintli) i 20-ej 13-tki (ce tochtli) (aztekowie).

u indian nawaho tydzień zaczyna się niedzielę. dni tygodnia od niedzieli: damoo, damoo bliskani (po niedzieli), damoo doo naakiskao (niedziela + 2 razy wschód), damoo doo taa yikao (niedziela + 3 razy wschód), damoo doo dii yikao (niedziela + 4 razy wschód), nda'iiniish (koniec tygodnia), yikao damoo (po wschodzie jest niedziela).

 

14. 3. 9. 4. miesiące

 

ixchel poświęcono miesiąc cech. ik patronował miesiącowi 2 ik. chamalcanowi (camalotzowi?) poświęcono 4 miesiąc zotz. xibalba jest patronem miesiąca 6 xul w kalendarzu haab. w tym miesiącu pojawiał się tzul pod postacią psa, był odpowiedzialny za procesy gnicia i przemijania, w tym miesiącu nie podejmowano ważnych decyzji i nie planowano przyszłości. chacowi były poświęcone miesiące 10 yac i 13 mac (wraz z itzamną). huehueteotlowi poświęcono 11 miesiąc hueymiccailhuitl lub xocotlhuetzimiesiąc. 15 muan był poświęcony boskiemu ptakowi muan, pod postacią którego ujawniał się jaguar przynoszący katastrofy, wojny i intrygi  cit chac cohowi poświęcono miesiąc 16 pax (majowie).

ahau kin patronował jako jedyny pierwszemu miesiącowi pop w kalendarzu haab. ponadto wspólnie z hunahpu patronował dwu innym miesiącom: 14 kankin (miesiąc zbierania plonów kojarzony z równonocą jesienną i symbolizujący zamknięty cykl przemijalności, narodzin i śmierci) i miesiącowi zielonego słońca (wiosenne zrównanie dnia z nocą) (majowie).

centeotl patronował miesiącom tezoztontli i hueytozoztli. huixtocihuatl patronowała 8 miesiącowi tecuilhuitontli razem z xochipilli. modły do toci wznoszono szczególnie w 10 miesiącu miccailkuitontli i ochpanizli (aztekowie).

 

14. 3. 9. 5. pory roku, przesilenia

 

rok rozpoczynał się od przesilenia grudniowego (inkowie).

indianie dzielili rok zasadniczo na dwie pory roku: suchą i deszczową (enawene nawe).

xipe totec był bogiem wiosny i pór roku (mezoameryka, olmekowie).

huitzilopochtli był uosobieniem lata (aztekowie).

itzpapalotl była symbolem cyklicznych zmian w przyrodzie (chichimekowie).

świątynia (piramida) huaca de la luna służyła do ustalania przesileń, równonocy, pory deszczowej, zaćmień słońca i księżyca (mochica).

podczas ceremonii związanej z zimowym przesileniem wznoszono modły do toquichena i raninhuenu o pomyślność w nadchodzącym roku (mapuche).

ilamatecuhtli była kojarzona z zimowym przesileniem (aztekowie).

 

 

Waldemar Mierniczek