14. religie indian i eskimosów

14. 4. świat podziemny i życie pośmiertne, wędrówka dusz

 

14. 4. 1. światy podziemne i pośmiertne, piekło (cz 1)

 

bóstwa świata podziemnego:

 

- kuma - pani świata podziemnego, gdzie zmarli wiodą szczęśliwy żywot (yaruro),

- abuhene - bóg świata zmarłych i śmierci (warao),

- xiuhtecuhtli - uosobienie życia po śmierci, chalmecatecuhtli - pomniejszy bóg podziemia, którego żoną była tzontemoc, huehueteotl, który przebywał w centrum podziemnego świata, mictlantecuhtli - władca zaświatów, który wraz z żoną mictlancihuatli rządził królestwem zmarłych mictlan, gdzie mieszkał na ostatnim dziewiątym poziomie; po zmierzchu umierał wchodząc w głąb ziemi i odradzał się następnego ranka, tlacitonatio - bóg świata podziemnego, który podczas zachodu słońca zapalał pochodnię i dawał światło umarłym, xipe totec - bóg wejścia do podziemi do mictlanu, xolotl - strażnik mictlanu, pies, któremu z powodu płaczu wypadły oczy przez co oślepł, co spowodowało, że lepiej widział w ciemności; zstąpił do mictlanu skąd wykradł kości umarłych, z których powstała ludzkość (aztekowie),

- xolotl odprowadzający ludzi w zaświaty, rozłupujący ziemię, aby znaleźć najlepszą drogę (zapotekowie),

- moma - władca świata zmarłych (witoto),

- bolon dzacab należał do świata podziemi, uac mitun ahau był władcą szóstego, a ah puch władcą dziewiątego najniższego świata zmarłych (mitnal), came - bóg podziemia i śmierci, cit bolon ua, bóg podziemi i zła (majowie),

- camalotz, którego siedziba znajdowała się w podziemiach, w których dawniej mieszkał bóg xibalba; camalotz obcinał głowę każdemu, kto bez jego zgody pojawiał się w jego królestwie, nawet bogu hunahpu (majowie),

- bóg z kodeksu drezdeńskiego o nieznanym imieniu (pierwszy) był wcieleniem władcy zmarłych, miał opaskę na oczach, ozdoby wykonane z oczu nieboszczyka, łańcuch na szyi z symbolem śmierci, był młody, odpowiadał za przestrzeń pośrednią, do której wstępował zmarły bezpośrednio po zgonie, błąkając się, aż bogowie zdecydowali się zaprowadzić go do właściwego poziomu podziemia (majowie),

- bóg z kodeksu drezdeńskiego o nieznanym imieniu (drugi) został przedstawiony jako trupia czaszka, z kołnierzem wykonanym z oczu nieboszczyka, z kolczykami w uszach wykonanymi z ludzkich kości, skórą pokryta plamami, jedną z nóg zakończoną ogonem skorpiona (majowie),

- jaguar związany ze światem podziemia, wyobrażany w skórze jaguara jako zasiadający na tronie w podziemnym pałacu, przenosił zmarłych przez świat podziemi zapewniając powtórne urodzenie; towarzysz słońca; gdy słońce schodziło do podziemi, przeistaczało się w jaguara, boga podziemi i przybierało postać człekokształtną z widocznymi cechami jaguara na twarzy i dłoniach, wówczas przedstawiano go jako starego władcę podziemi xibalbę (majowie),

- jaguar, który wchodzi w skład świty iby i wpływa na kierunek pośmiertnej wędrówki dusz (shipibo),

- ixquic, która urodziła się w xibalbie (kicze),

- takakam - bóg podziemia (huiczole),

- ataensic sprawująca władzę nad krainą zmarłych (irokezi),

- tahit - bóg podziemia przyjmujący zmarłych nagłą śmiercią (tlingit).

 

światy podziemne i piekielne:

 

świat zmarłych znajduje się na wschodzie (kikapowie). zaświaty znajdują się pod ziemią (w sensie krainy wiecznych łowów) (nawahowie).

wejście w zaświaty było przedstawiane jako ust alub paszcza potwora ziemi (olmekowie). często utożsamiano jaskinię z wejściem w zaświaty (epi-olmekowie).

xibalba to dziewiąty najniższy poziom piekła, w których rządzą duchy chorób i śmierci (kicze).

wejście do xibalby znajduje się w jaskini nieopodal coban lub w systemie jaskiń w belize lub w ciemnej szczelinie widocznej w drodze mlecznej lub nad powierzchnią ziemi. mieszkańcami xibalby są dusze zmarłych lub inny rodzaj stworzeń czczących śmierć. byty te były nadludzkie, ale nie miały statusu bogów, odczuwały ból i pragnienie, radość i smutek, składały ofiary przez odcięcie głowy i wyrwanie serca, miały wygląd zoomorficzny, ich twarze budziły grozę, podżegały do zła, grzechu i niezgody. elitę stanowiło 12 istot połączonych w pary:

- hun-came i vucub came (sędziowie krainy),

- xiquiripat i cuchumaquic (sprawiali, że krew uchodziła z ludzi),

- ahalpuh i ahalgana (zsyłali opuchliznę i ropnie),

- chamiabac i chamiaholom (strażnicy, trzymając drewniane pałki sprawiali, że ludzie chudli, aż zostawały z nich szkielety i czaszki, zabierali swe wychudzone ofiary na śmierć),

- ahalmez i ahaltocob (sprowadzali nieszczęście na ludzi powracających do domu lub znajdujących się w ich pobliżu; tych ludzi znajdowano poranionych lub martwych, leżących na ziemi z twarzą zwróconą do góry),

- xic i patan (odpowiedzialni za nagłą śmierć podróżnych, rzucali się na wędrowców, ściskając im gardło i pierś, aby krew podeszła do ust, ludzie umierali wymiotując krwią).

poza tym w xibalbie funkcjonowały:

- cztery bóstwa puchacze ahpop achih (caquix-tucur, ara sowa), chabi-tucur (strzała sowa), holom-tucur (głowa sowa), huracan-hucur (jednonoga sowa),

- dwaj puchacze - strażnicy ogrodów kwiatowych, siedzące na konarach drzew (ixpurpuvec i puhuyu); kiedy nie wywiązały się z zadania i nie upilnowały kwiatów, rozdarto im usta, przez co sowy mają przełamany nos.

do tego należy dodać camazotza - nietoperza śmierć, dwóch wróżbitów (xulu i pacam) i ixguc - kobietę krew. mieszkańcy podziemi odwiedzali ziemię, a ziemianie podziemia, ale kończyło się to dla nich najczęściej niepomyślnie (majowie).

xibalba to rozległa kraina z siedzibą władców, budynkami, domami do testów, boiskiem do tlachtli (zwanej pelotą), ogrodami. były tam rzeki, wąwozy, przepaście, drzewa, rośliny, zwierzęta, drogi, świątynia, kwiaty w kolorach żółtym, czerwonym, niebieskim i białym. wejście znajdowało się w pobliżu boiska do gry (nim-xob carchan), po czym droga wiodła w dół po stromych stopniach do rzeki płynącej w wąwozach nu zivan cul i cuzivan. po przybyciu na miejsce trzeba było przekroczyć rzekę lub przejść, pomiędzy ptakami molay, rzekę ropnej wydzieliny (zgnilizny) i rzekę krwi. zmarły musiał przejść nie upijając ani kropli i nie dotykając wód. na końcu znajdowało się skrzyżowanie dróg: czerwonej, czarnej, białej i żółtej, czasami zielonej. czarna droga prowadziła na zachód do kresu podróży, przybysz meldował się w sali obrad, gdzie odbywało się zebranie bogów i gdzie był poddawany sprawdzianom, np pozdrawiał drewniane kukły imitujące hun-came i vucub-came lub siadał na ławie, która była rozżarzonym kamieniem (majowie).

komnaty xibalby, w których torturowano zmarłe dusze:

- quwquma-ha (ciemny dom), gdzie nie ma nic oprócz ciemności,

- xuxulim-ha (dom, gdzie wszyscy się trzęśli) - pokój wypełniony gradem, w którym dął lodowaty wiatr,

- balami-ha (dom jaguarów), gdzie przebywały w zamknięciu miotające się jaguary,

- zotzi-ha (dom nietoperzy) pełen piszczących i trzepoczących skrzydłami nietoperzy,

- chayim-ha (dom brzytew), w którym zderzały się ostre brzytwy.

zadaniem tych domów było zabicie i poniżenie człowieka. w innej części xibalby był dom ognia pełen ognia i gorąca (majowie).

majowie bali się piekła, w którym panowało lodowate zimno. xibalba to stary świat, który mroczył ludzkie umysły, przynosił długie, nieuleczalne choroby, cierpienia i śmierć, powodował nadmiar złych myśli, popychał ludzi do występku, zbrodni i samobójstw. mieszkające tu istoty (lub dusze) podżegały do zła i niezgody. upadek xibalby nastąpił z powodu przegrania meczu tlachtli (zwanej pelotą) z bliźniakami, o czym później.

 

 

Waldemar Mierniczek