18. religie azji (nowa gwinea, indonezja, filipiny, indochiny, mongolia, syberia, azja środkowa, ludy tureckie, kaukaz, hunowie i inne ludy z okresu wędrówki ludów)

18. 2. najważniejsi bogowie

 

18. 2. 0. bóstwo jedyne (absolut)

 

przebłyski idei jedynego bóstwa możemy zauważyć w postaci tengri-chana u chazarów, jednakże nie zostało ono tak wyraźnie wyartykułowana jak u plemion kenijskich (pw masajów, kikuju) i somalijczyków, z drugiej strony być może ta skłonność do idei jedynego boga u chazarów stała się przyczyną przyjęcia przez nich judaizmu.

z drugiej strony pierwociny absolutu można zauważyć w pojęciu mana, które oznacza bezosobową niematerialną siłę, rodzaj fluidu, który przenika żywe i martwe ciało. siedliskiem many jest głowa (indonezja), lub krew (indonezja), lub włosy (celebes). maną są wypełnione zęby (jawa). pojęcie many przypomina jako żywo amerykańskie byty manitu, wakan tanka i orenda.

 

 

18. 2. 0. 1. bóstwo najwyższe

 

Na wielu obszarach azji dominujące politeizm, który nie wyznacza najważniejszych bóstw, ani nawet najważniejszej pary bóstw lub grupy (rodziny) bóstw (np xibe, szapsugowie). nuristańczycy wyznawali politeizm do 1895, kiedy zostali zmuszeni do konwersji na islam. politeizm z pozornymi naleciałościami islamu, chrześcijaństwa i ateizmu  wyznają abchazowie.

kalasze wyznają wiarę w 12 głównych bogów - personifikacje natury.

pozycję najważniejszego bóstwa na ogromnych obszarach miał tengri (np ałtaj, protobułgarzy, ujgurzy).

tengri stanowił źródło władzy, był bogiem transcendentnym, z którym mogli się kontaktować władcy, szamani, ptaki i jego partnerka umaj (ludy tureckie).

tengri to najwyższy, biały, niebiański, wieczny i potężny bóg nieba (xiongmu).

tengri-chan to bóstwo naczelne kierujące siłami natury (hunowie).

tengri był stwórcą świata i dawcą dóbr i kar (mongołowie).

inni ważni bogowie to:

- wielkie błękitne niebo (buriaci),

- eś - bóg nieba (ketowie),

- ulgan (syberia),

- niebiański bóg abka-i enduri lub abka-i han (dżurdżeni),

- burchan (burchanizm),

- kudaj (ałtajczycy),

- mihr - bóg słońca, syn aramazda i brat anahit - bogini płodności lub aramazd ojciec wszystkich bogów i bogiń (ormianie).

pary hierogamiczne to:

- usineno i usi-afu (timor),

- tengri (bóg-niebo) i umaj (bogini-matka) (ludy tureckie),

- eś (bóg nieba) i chośadam (bogini świata podziemnego) (ketowie).

rolę tricksterów mogą pełnić sosruko lub syrdon z eposu o nartach.

 

18. 2. 0. 2. emanacje

 

kagan jest emanacją tengri i przez niego został ustanowiony, katun jest emanacją bogini-matki umaj (ludy tureckie).

 

 

Waldemar Mierniczek