20. religie chin (bez tybetu, mongolii wewnętrznej, sinciangu, mandżurii), taoizm, konfucjanizm, falun gong

20. 8. 2. 7. 5. literatura

kuixing jest bogiem literatury, a wenchang bogiem literatury i piśmiennictwa.

dong zhongshu (179 - 104 pne), teoretyk cesarstwa han, napisał "chunqiu fanlu" (obfita rosa z kronik wiosen i jesieni) (szkoła nowych tekstów konfucjanizmu).

yang xiong (53 pne - 18 ne) napisał "najwyższą tajemnicę" i "wzorcowe powiedzenia" (konfucjanizm szkoła starych tekstów).

wang chong (27-100) napisał "rozprawy krytyczne" (szkoła krytyczna konfucjanizmu).

ban zhao (48-116), historyk i uczona konfucjańska, napisała "pouczenia dla kobiet".

han yu (768-824) napisał daoyuan (o pochodzeniu drogi) i "o naturze drogi" (proto-neokonfucjanista).

li ao (zm ok 844) napisał "o przywróceniu natury" (proto-neokonfucjanista).

ahiu dunyi (mistrz z lianxi, 1017-1073) napisał taijitu shuo (objaśnienie diagramu najwyższego kresu) (szkoła kosmologów neokonfucjalistów).

zhang zai (mistrz z hengqu, 1020-1077) napisał "dzieła zebrane mistrza zhanga i poprawianie młodocianej ignorancji” (szkoła kosmologów neokonfucjanizmu).

cheng hao (1032-1085) i jego brat cheng yi (1033-1108) napisali "dzieła zebrane obu changów" (szkoła kosmologów neokonfucjonizmu).

wang yangming (1472-1529) napisał "zapisane pouczenia" (szkoła badania umysłu w konfucjanizmie).

ruch nowej kultury, który powstał w latach 20-30 xx w, głosił obalenie konfucjańskiego porządku społecznego, w tym upowszechnienie języka mówionego w literaturze kosztem języka literackiego, którego trzeba było uczyć się przez kilka lat. przywódcą ruchu był hu shi.

nieoficjalna kronika konfucjanistów to powieść satyryczna wyśmiewająca warstwę feudalnej biurokracji wychowanej na dziełach konfucjusza i jego następców.

zhinguai to gatunek literacki opisujący ezoteryczne wydarzenia i historie.

li chi zhuan (opowieść o czerwonym li) napisana przez liu zongyuana (773-819), opowiada o młodym uczonym li, który daje się uwieść mieszkającemu w wygódce duchowi i wierzy, że wygódka to rajskie miejsce. ostatecznie utopił się w niej. podobnie inni ludzie dają się omamić władzy lub pieniądzom.

pu songling (1640-1715), prywatny nauczyciel, przez całe życie zbierał opowieści do książki liaozhai zhiyi (dziwne opowieści zebrane w studiu liaozhai) zawierającej 431 fantastyczne nowelki pełne duchów kobiet-lisów, łącznie osiem tomów.

qu yuan (ok 340- ok 278 pne) pisał wiersze (np lisao) związane z chińską mitologią.

siedmiu mędrców z bambusowego gaju to grupa poetów i filozofów z iii w (xi kang, ruan ji, liu ling, ruan xian, xian xiu, wang rong, shan tao), którzy gwałcili normy konfucjańskie, np liu ling jeździł pijany powozem zaprzężonym w jelenie i kazał się pochować w miejscu, w którym umrze, co było sprzeczne z kultem przodków, chodził nago po domu, gdyż odzieniem był dla niego cały świat. ruan ji biesiadował w dniu pogrzebu matki, co naruszało zasady nabożności synowskiej. ruan xian został wygnany na północ z powodu obrazy rytuałów. xi kang został stracony za obrazę moralności.

poeta li bai (701-762) eksponował w swojej poezji elementy taoistyczne, jak zjednoczenie z naturą, poszukiwanie nieśmiertelności, wyzwolenie z więzów społecznych. moralizował na sposób konfucjański. napisał ok 1000 wierszy.

yuefu to forma poezji chińskiej wzorowana na ludowej pieśni (od 112 pne, mogą do niej należeć także poezje ci lub qu). poezja ma nieparzystą liczbę sylab (znaków). yuefu najczęściej służą do śpiewania.

duilian to krótkie poetyckie sentencje umieszczane przy drzwiach wejściowych, zawieszane symetrycznie po obu stronach, składające się z takiej samej liczby znaków pisma chińskiego napisanych na czerwonym tle czarnym tuszem. czasami wiesza się trzecią sentencję nad drzwiami. pełnią funkcję ozdobną, mają przynosić błogosławieństwo domowi.

chunlian to życzenia pomyślności wywieszane z okazji nowego roku.

qingtan (iii-iv w) to sztuka prowadzenia swobodnej i błyskotliwej rozmowy na poważne filozoficzne tematy. najbardziej znane dzieło tego typu to "shishuo xinyu" liu yiqinga. takie rozmowy prowadzono także z mnichami na temat buddyzmu. z nich powstały buddyjskie koany (neotaoizm).

zhong kui występuje często w dramatach i utworach literackich.

smoki chińskie mają niezliczone wizerunki w literaturze zwłaszcza fantazy (np tolkien, le guin, sapkowski).

yijing i heksagramy znajdują odzwierciedlenie w książkach pisarzy zachodnich min dicka, pullmana, hessego, symbole trygramów pojawiają się w literaturze (np szwaja).

dim mak - dotyk śmierci, występuje jako miejska legenda w wielu dziełach literackich, np "dotyk śmierci" nory roberts, "vineland" thomasa pynchona, "inferno" dona browna, i komiksach.

cao guojiu to patron aktorów, przedstawiany w dworskim stroju, z berłem i kastanietami (taoizm).

opera chińska (pekinska, kantońska, kunqu, szanghajska) pełniła rolę obrzędową, którą zachowała do dzisiaj na tajwanie i w singapurze.

opera pekińska znana jest od 1790, symboliczna i alegoryczna, symboliczne rekwizyty (np bat - jazda konna, wiosło - przeprawianie się przez rzekę), stroje aktorów pokazują pozycję społeczną, a maski charakter (czerwona - uczciwy, biała - kłamca, żółta - wojownik, złota - bóstwo), gesty i akrobatyka mają znaczenie. role kobiece były odgrywane w przeszłości przez mężczyzn. sceny budowano przy świątyniach lub herbaciarniach. popularne były trupy objazdowe.

sha wujing to bohater opery pekińskiej z "wędrówki na zachód" wu cheng'ena. sun wukong jest także bohaterem opery pekińskiej.

opera kantońska jest związana z muzyką, śpiewem, sztukami walki, akrobatyką. z niej wywodzą się filmy, książki i gry komputerowe wuxia o sztukach walki.

Waldemar Mierniczek