21. religie egiptu, nubii i hyksosów

21. 8. 3. śmierć, nieśmiertelność (cz 1)

bogowie związani ze śmiercią

ozyrys był bogiem życia i śmierci po epoce starego państwa, był także wielkim bogiem wszystkich nekropolii. przedtem anubis był bogiem śmierci i mumifikacji, strażnikiem umarłych i cmentarzy. szedł na czele procesji publicznych w egipcie. podczas balsamowania zwłok preparator był przebrany za anubisa i nosił jego maskę.

ozyrys został zdradziecko zamordowany przez seta, a jego ciało zostało poćwiartowane. izyda wraz z siostrą neftydą poskładały ciało ozyrysa. w balsamowaniu pomógł syn ozyrysa i neftydy anubis. izyda wydała na świat pogrobowca horusa, który stoczył z setem walkę o tron egiptu i wygrał. ozyrys wyrokiem bogów został panem świata zmarłych (heliopolis).

anubis pokazał izydzie w jaki sposób za pomocą bandaży złączyć zmarłe i poćwiartowane ciało.

anch anubisa ochroniał zmarłych.

thot współuczestniczył w przywracaniu ozyrysa do życia. thot lub anubis namaścił ciało ozyrysa i stworzył archetypiczną mumię.

neftyda, bogini śmierci, dzięki związkowi z setem stała się panią śmierci wzbudzającą strach i szacunek.

ptah-sokar-ozyrys  to synkretyczne bóstwo zmarłych (epoka późna).

wepwawet był bogiem zmarłych.

isdes to bóstwo zmarłych, występujące pod postacią czarnego psa.

chentiamentu był bogiem zmarłych (abydos).

imset, syn horusa, był przedstawiany jako mężczyzna, sprawował opiekę nad zmarłymi. kanopa z jego postacią chroniła wątrobę zmarłego faraona.

kanopa z postacią kebehsenufa, syna horusa, chroniła jelita.

kanopa z postacią duamutefa, syna horusa, z głową psa podobnego do szakala, służyła do przechowywania żołądka.

kanopa hapi, syna horusa, z głową pawiana, chroniła płuca.

sokar to bóg odpowiadający za przyjecie i oczyszczenie zmarłego władcy i zawiezienie go na swej barce do nieba, bóstwo zmarłych, opiekun nekropolii w sakkarze.

ruti to para lwów identyfikowana z szu i tefnut. do nich należały barki słoneczne: poranna i wieczorna. zmarły identyfikując się z ruti zyskiwał prawo podróży wraz ze słońcem.

hathor jest patronką nekropolii w tebach.

śmierć

śmierć polega na oddzieleniu ciała od ka i ba, dlatego stosowany był rytuał chwytania duszy, gdyż odłączona od ciała narażona była na śmierć. trzeba było ją pochwycić i na nowo połączyć z ciałem za pomocą magicznych obrzędów.

korona róż zwana "świętymi różami abisyńskimi” stanowiła część wyposażenia zmarłych.

węże wykorzystywano do zabójstw i samobójstw rytualnych (np kleopatra).

lulek czarny był wykorzystywany do skrytobójczych mordów.

sowa jest symbolem śmierci.

13 jest symbolem śmierci i nieszczęścia.

pogrzeb

spotykano pochówki w pozycji skurczonej na boku, często w skórzanym całunie (tasa).

pochówek w płytkich zagłębieniach w pozycji embrionalnej zwróconej na zachód, z ofiarami (np owoce) i wyposażeniem (biżuteria, garnki) oraz kamiennymi głowicami maczug (pochówki mężczyzn wysokich rangą) (nagada i).

cmentarzyska na żwirowatych pagórkach w pobliżu osad, pochówki pojedyncze w owalnych lub okrągłych jamach w pozycji skurczonej na boku, bogate wyposażenie (badari).

w okres predynastycznym zmarłych chowano w pozycji skurczonej, z głową zwróconą na południe i twarzą na zachód.

ciało wkładano do sarkofagu, zanoszono na łódź, która wzdłuż nilu wiozła je na miejsce spoczynku, najczęściej do doliny królów.

rytuał pogrzebowy: po balsamowaniu ciała i włożeniu do trumny procesja udawała się na zachodni brzeg nilu. trumnę stawiano na ziemi przed wejściem do grobowca. bogowie krainy duat dokonywali rytualnego otwarcia ust nawiązując do mitu o wskrzeszeniu, kiedy horus dał mumii ojca przełknąć swoje oko. kapłan w masce sokoła dokonywał obrzędu poszukiwania oka uadżet (występującego jednocześnie jako oko ra i oko horusa), dotykał laską ust mumii. oko ra strzegło duszy ba przez 70 dni w czasie mumifikacji ciała.

w dniu pogrzebu odbywała się uczta nad grobem. uroczystości powtarzano w czasie świąt nekropolii. składano zmarłym ofiary z chleba i odprawiano libacje ze świeżej wody. przy drzwiach umieszczano insygnia bóstwa, dla którego świątynia została wzniesiona.

istnieje ok 200 tekstów magicznych, rysunków i pieśni, dopasowywanych każdorazowo do osoby zmarłego. ich celem było ułatwienie przejścia do świata zmarłych. niekiedy księga była wymalowana na ścianie grobu.

władcy i i ii dynastii mieli podwójne groby, w dolnym i górnym egipcie.

w miejscach kultu używano i do grobu wkładano tkaniny lniane. tkaniny wykonane z wełny i mieszane były rytualnie nieczyste.

od 3000 pne do produkcji trumien i sarkofagów wykorzystywano figowiec sykomora - święte drzewo, odporne na butwienie.

od czasów średniego państwa stosowano trumny prostokątne w grobach urzędników prowincjonalnych, zdobione napisami hieroglificznymi i przedstawieniami symbolicznymi, zawierające liczne zaklęcia zapewniające zmarłemu pomyślność na tamtym świecie. zachowało się ok 1000 tekstów trumiennych. w celu zachowania tożsamości ciała po śmierci stosowano balsamowanie i mumifikację. ciało wkładano tymczasowo do trzcinowej trumny, gdzie wysychało w gorącym piasku, później stosowano drewniane groby.

kiedy faraon umierał zabijano kilkadziesiąt ptaków, które balsamowano i wkładano do grobowca.

makami przystrajano grobowce faraonów.

do grobowców (np amenhotepa iii, tutanchamona) wkładano komplety gry senet, której zasad nie udało się odtworzyć, żeby mogli sobie grać w zaświatach.

od xii dynastii obrządki pogrzebowe dotyczące do tej pory władców przeszły na wszystkich poddanych.

w czasie żałoby mężczyźni nie golili się, a kobiety smarowały twarz błotem. bogate rodziny tworzyły orszak żałobników. opłacano dwie płaczki (dżeret), które krzykiem i głośnym lamentowaniem biegały po ulicy, ogłaszając smutną nowinę. w orszaku brał udział także strażnik pieczęci boga (chetemu-neczer), lektorzy (cheriu-habet) i balsamiści (ututu).

Waldemar Mierniczek