24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 8. 2. 1. dola, los, przeznaczenie

 

moros to los, uosobienie losu, dziecko nyks bez udziału mężczyzny. 

nemezis to bogini przeznaczenia, zsyłała na ludzi szczęście lub niepowodzenie, decydowała o losie w zależności od zasług. 

tyche to ślepy los, ślepy przypadek, bogini, córka zeusa lub prometeusza i tetydy, przedstawiana z rogem obfitości, sterem i opaską na oczach. 

mojry to boginie losu, trzy córki zeusa i temidy: kloto (prządka nici żywota), lachesis (przydzielająca i strzegąca nici żywota), atropos (przecinająca nić żywota nożyczkami), znały przyszłość ludzi i bogów, nie podlegały rozkazom bogów olimpijskich, były ponad nimi, siostry hor i charyt, mieszkały w pałacu w sąsiedztwie olimpu czuwając nad życiem każdego człowieka. 

mojry wróżyły meleagerowi: kloto: dzielność, lachesis: niezwykłą siłę, atropos: odporność ciała na wszelkie rany i że będzie żył dopóki nie spali się głownia, która właśnie pali się w kominku. 

mojra to także pojęcie religijno-filozoficzne, przeznaczenie i los człowieka, każdy człowiek miał swoją mojrę określającą długość życia oraz szczęścia i nieszczęścia jakie go spotkają. bezosobowa mojra była nieubłagana, bogowie nie mogli jej zmieniać nie narażając porządku świata na niebezpieczeństwo. 

kairos to zwrotny moment (kryzys) w życiu człowieka, który jest zmuszony przez los do podjęcia rozstrzygającej decyzji, która radykalnie odwraca dotychczasowy bieg zdarzeń, personifikację tego momentu stanowi bożek kairos. 

oizys to uosobienie nieszczęścia i smutku, bliźniacza siostra momosa, córka nyks. 

kery to boginie śmierci gwałtownej zrządzonej przez przeznaczenie. każdy miał kerę, która była wyznacznikiem losu - rodzaju życia i rodzaju śmierci. niektórzy mogli wybierać między dwiema kerami.

 

24. 8. 2. 1. 1. mojra, ananke, fatum, fatalizm, teleologia, determinizm, opatrzność

 

mojra to pojęcie religijno-filozoficzne, przeznaczenie i los człowieka, każdy człowiek miał swoją mojrę określającą długość życia oraz szczęścia i nieszczęścia, kóre go spotkają. bezosobowa mojra była nieubłagana, bogowie nie mogli jej zmieniać nie narażając porządku świata na niebezpieczeństwo. w mojrę ogólnoświatową jest wpleciona mojra każdego człowieka, nieubłagana jak przeznaczenie. 

wiara w fatalizm była podzielana przez część stoików. 

ananke to potrzeba, konieczność, przymus, bogini i uosobienie konieczności, bezwzględnego przymusu, nieuchronności, siły zniewalającej do podporządkowania się wyrokowi przeznaczenia, bóstwo pierwotne, córka hydrosa i gai, matka chaosa, etera, ereba, mojr, adrastei (grecja, orfizm). 

ananke to greckie fatum, nieubłagany los, przejawiający się przepowiedniach wyroczni i wróżbach. jest ich tak wiele w mitologii greckiej, że wymienię tu tylko kilka dla przykładu. 

nycheja zabiła hymena, gdy dowiedziała się, iż rozkochał w sobie pojasa i demonassę. zrobiła to namówiona przez herę, gdyż według przepowiedni glaukosa syn z tego związku miał stać się zabójcą najsłynniejszego syna zeusa. 

amasis, przyjaciel tyrana polikratesa, wierzył w ananke, która korzyść zamienia w niekorzyść i odwrotnie, poradził polikratesowi, by dobrowolnie wyrzekł się czegoś, co jest dla niego cenne. polikrates wyrzucił do morza sygnet, dzieło teodorosa z samos, bogowie nie przyjęli tej ofiary i pierścień powrócił w brzuchu ryby podarowanej mu przez jednego z poddanych. 

prowidencjalizm: opatrzność kieruje losami ludzi i świata (bóg-stwórca, bóg-sędzia) (homer, hezjod, herodot, chryzyp, epiktet). 

hybris to duma, pycha rodowa lub majestat władcy, które uniemożliwiają prawidłowe rozpoznanie sytuacji. hybris ściąga na człowieka karę boską i doprowadza do katastrofy np historia edypa, agamemnona, klitajmestra. 

prawo ziemskie często było przedstawiane jako stojące w konflikcie z prawem natury (fatum) - np historia antygony, czy króla edypa. 

nous jest rozdzielony na część aktywną (aspekt przyczynowości) i pasywną (aspekt wiedzy). każdy rozwój odbywa się stosownie do założonego celu. przyczyna celowa jest nadrzędna wobec przyczyny sprawczej (teleologia) (arystoteles). 

neoplatonik hierokles z aleksandrii starał się połączyć wolność woli z koniecznością. człowiek ma wolną wolę, ale czyni to co wynika z zewnętrznej konieczności kierowanej przez opatrzność. przeznaczenie nie ma charakteru deterministycznego, lecz jest skutkiem wolnych czynów człowieka. modlitwa błagalna i opatrznościowa nie wykluczają się wzajemnie, bóg wspomaga ludzi na drodze do zbawienia, wolność jest darem boga. 

teoria parenklizy: wolna wola jest możliwa ponieważ ruch atomów w próżni nie podlega determinizmowi (epikur). 

pneuma, czyli czynna materia, jest wszechwiedząca, dąży do celu i kieruje wszystkim w ten sposób, aby ten cel osiągnąć, świat ma charakter deterministyczny, ale nie udało się ustalić jaki jest cel świata (stoicy). 

pneuma (fatum, logos, rozum, bóg) łączy aspekt rozumny wszechnatury, wskazujący na harmonię działania prawa związanego z naturą. fatum działa także jako pronoia, opatrzność boga lub bogów, cechuje się fatalizmem, rozumnością i charakterem opatrznościowym (stoicy). 

człowiek jest celem wszechświata i miarą wszechrzeczy (sofiści). 

wszystkim kieruje przeznaczenie (chryzyp).

Waldemar Mierniczek