24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 8. 2. 7. 4. sztuka (cz 3)

historia sztuki minojskiej, mykeńskiej, greckiej, hellenistycznej (cz 3)

lata 400-350 pne to schyłek stylu bogatego i malarstwa wazowego. 

okres późnoklasyczny (404-323 pne) obejmuje okres działalności praksytelesa, rzeźby wizerunków "pięknych bogów", pełnych zmysłowego piękna. "afrodyta knidyjska" (ok 360 pne) została przedstawiona w chwili poprzedzającej kąpiel lub wychodząca z niej. jest to pierwszy w sztuce akt bogini. autor został oskarżony o świętokradztwo. w tym okresie działał także lizyp - mistrz techniki brązownictwa (początkowo kowal), który wprowadził nowy kanon postaci ludzkich, rzeźbił posągi atletów, herosów, bogów i ludzi (wotum dla dionu 334 pne, posąg heraklesa nawiązujący do tradycji fenickich). skopas był mistrzem ekspresji, przedstawiał dramatyczne chwile z życia bohaterów mitologii, np postać menady w chwili ekstazy po oszołomieniu winem, ziołami i podnieceniem, lub relief świątyni ateny alea w tegei przedstawiający losy meleagra podczas łowów na dzika kalidońskiego, albo płaskorzeźby na ścianach mauzoleum w halikarnasie przedstawiające walki greków z amazonkami. leochares był twórcą rzymskich kopii dzieł, np "apollo belwederski", "diana wersalska". w sztuce nagrobnej upowszechnił się relief, sarkofagi skrzyniowe o ścianach zdobionych scenami mitologicznymi, batalistycznymi lub związanymi z obrzędami pogrzebowymi. 

w malarstwie pojawiły się: 

szkoła sykiońska: pamfilos (założyciel szkoły, autor traktatów: "obrazy w porządku alfabetycznym", "sztuka rysunku", "o rysunku i sławnych malarzach", w których wyłożył zasady perspektywy, optyki, światłocienia i proporcji), który preferował tematykę mitologiczną i historyczną, za naukę trwającą 12 lat pobierał opłatę 500 drachm rocznie, dzięki jego autorytetowi wprowadzono w całej grecji naukę rysunku dodając ją do czytania, pisania, gimnastyki i muzyki, zabroniono niewolnikom zajmować się malarstwem, melantios, pauzjasz (stosował technikę enkaustyki, zdobił plafony malowidłami roślinno-kwiatowymi ze scenkami figuralnymi (np tańczące erosy), malował portreciki dzieci), apelles (portrety, np megabyzosa - arcykapłana świątyni artemidy efeskiej, sceny mitologiczne, zwierzęta, zjawiska natury (błyskawica, huragan), alegorie, personifikacje np szczęście, potwarz, "afrodyta anadyomene"), arustokles, doidalos, kleon, eupompos. 

szkoła attycka: eufranor (malarz, rzeźbiarz i teoretyk sztuki, napisał traktat o kolorystyce i proporcjach, hołdował tematom mitologicznym, alegorycznym, historycznym), nikiasz (stosował enkaustykę, polichromował rzeźby praksytelesa, malował kobiety, zwłaszcza heroiny mityczne), filoksenos. 

malarz nikiasza jako malarz wazowy współpracował z garncarzem nikiaszem, przedstawiał atletów, hulaków, sympozjony, sceny religijne i mitologiczne, postaci w stylu groteskowym, karykaturalnym. 

sztuka mozaikarska, zwłaszcza w macedonii, przedstawiała sceny mitologiczne, batalistyczne, polowania, walki zwierząt. 

sztukę hellenistyczną (323 - 30 pne) cechuje synkretyzm religijny. liczne portrety przedstawicieli wszystkich ras, warstw społecznych, ludzi zdrowych, kalekich, starców. na reliefach i obrazach tło w postaci bogatych pejzaży, naturalizm, ekspresja, kontrast piękna i brzydoty. w malarstwie przedstawiano także pejzaże o tendencjach naturalistycznych. uprawiano także malarstwo monumentalne ze scenami mitologicznymi oraz grylloi, czyli przedstawienia krykaturalne, w których pod postacią zwierząt lub ludzi o cechach zwierząt przedstawiano sceny mitologiczne lub historyczne, czasami jako groteskę. 

prekursorem gatunku karykatury zwanego grylloi był antyfilos (ok 310 - 280 pne), np karykatury znalezione w pompejach (ucieczka eneasza, anchizesa i askaniusza z troi), w której bohaterowie przedstawieni są w postaci psów, wydają się inspirowane twórczością antyfilosa. 

w rzeźbie dominowały kompozycje wolnostojące grupowe w kształcie stożka, wizerunki erosa i afrodyty (np wenus z milo (afrodyta z melos), 150-120 pne), portretowe przedstawienia bóstw opiekuńczych (np popiersie tyche antiochii eutychidesa), kopiowanie dzieł z czasów poprzednich, portret rzeźbiarski. eutychides z sykionu (iv/iii w pne) namalował obraz nike powożącej rydwanem (bigą), wyrzeźbił być może "ojca liber" i siedzącą dziewczynkę z pałacu konserwatorów. 

szkoła z rodos preferowała barok hellenistyczny, np grupa laokoona agesandrosa, polydorosa, atenadorosa, byk farnezyjski apolloniosa i tauriskosa, rzeźba przedstawiająca chłopca duszącego gęś dla świątyni ateny w lindos boetosa z chalkedonu, afrodyta przykucnięta doidalsesa, nike z samotraki nieznanego autora. 

boetos z chalkedonu (iii/ii w pne), rzeźbiarz i toreuta, jest uważany za mistrza aktu dziecięcego w plastyce, np grupa "chłopiec duszący gęś” i akt siedzącego dziecka ze złoconego brązu w herajonie w olimpii, herma dionizosa z brązu, metalowe naczynia. 

szkoła pergamońska także stosowała barok hellenistyczny, np wielki ołtarz zeusa w pergamonie z ii w, fryz z narracją dziejów herosa telefosa, gal zabijający żonę, umierający gal. naturalistyczna interpretacja wątków mitologicznych, np marsjasz obdarty ze skóry, ok 200 pne, faun barberini jako studium snu. 

szkoła aleksandryjska stosowała antyczne rokoko, tematykę dnia codziennego, zabarwienie erotyczne, tematykę sielankową, wyobrażenia erosa i psyche, śpiących hermafrodytów, np "personifikacja nilu" w postaci starca wspartego na sfinksie z rogiem obfitości w dłoni, karykaturalne przedstawienia kalek i karłów, np podstarzała afrodyta, przebiegły hermes, pyszałkowaty ares. do szkoły aleksandryjskiej należał myron z teb. 

szkoła ateńska kultywowała dawne tradycje ("temida z ramnis" chajrestratosa, 295-280 pne). prekursorem szkoły ateńskiej był praksyteles, który przedstawiał bogów jako ludzi pozbawionych trosk np artemida z gabii, eros borghese. 

szczytowa popularność koroplastyki przypadła w czasach helleńskich (iv-iii w pne), i obejmowała tzw tanagryjki. 

bitwa aleksandra z dariuszem - mozaika z domu fauna w pompejach przedstawia bitwę pod issos z 333 r pne. aleksander wielki jest przedstawiony na koniu w pancerzu ozdobionym głową gorgony. mozaika jest kopią obrazu filoksenosa z eretrii i pochodzi z ii w pne. 

nurt akademicki: damofon z messeny (kolosalni bogowie do świątyń), chares z lindos (kolos rodyjski). 

nurt apolliński oznacza w malarstwie i rzeźbie obiektywność (raczej obiektywizm?), pozytywne spojrzenie, kontemplację, dążenie do równowagi, ładu i umiarkowania (nietzsche). 

nurt dionizyjski występuje w muzyce i poezji i oznacza podmiotowość, pesymizm, mit tragiczny, symboliczne postrzeganie świata, wolę, upojenie. 

od i w grecy wykonywali głównie kopie greckich dzieł dla rzymian. 

istnieje hipoteza, ze graffiti aleksamenosa może przedstawiać tyfona (głupia teoria). 

platon uważał, że doskonałą estetycznie proporcję zawiera złoty podział.

Waldemar Mierniczek