24. religie minojczyków, pelazgów, mykeńczyków, licja, lidia, orfizm, grecja, hellenizm

24. 9. 5. 8. przedmioty magiczne

 

pereusz zabił keosa dzięki magicznym przedmiotom. 

tezeusz zabił minotaura magicznym mieczem (minojczycy). 

pozostałe przedmioty magiczne są opisane w rozdziale poświęconym przedmiotom kultu.

 

24. 9. 6. pobożność, religijność

 

po tytanomachii kimmeryjczycy pogrążyli się w ciemnocie i niewiedzy, odmawiając kultu bogom olimpijskim, za co zeus strącił ich do hadesu. strzeże ich cerber. 

amfiaros słynął z pobożności. 

baucis, wieśniaczka frygjska, wraz z mężem filemonem, stanowili symbol pobożności i dozgonnej miłości małżeńskiej. jako jedyni przyjęli w gościnę zeusa i hermesa, gdy zeszli z olimpu na ziemię, aby przekonać się, czy ludzie zachowali święte prawa wobec innych. po zachodzie słońca wszędzie zamykano drzwi przed ubogimi wędrowcami szukającymi noclegu. para wieśniaków ugościła ich skromnym posiłkiem. podczas posiłku zauważyli, że pożywienia przybywa zamiast ubywać, zrozumieli, że goszczą bogów, postanowili złożyć na ofiarę jedyną gęś, którą posiadali, ale zeus łaskawie ich powstrzymał. wkrótce potem bogowie zatopili kraj frygijczyków, a jego mieszkańców zamienili w żaby, jedynie domostwo filemona i baucis ocalało. dożyli sędziwego wieku pełniąc służbę kapłańską we własnej chacie zamienionej w świątynię. po śmierci zostali na własną prośbę zamienieni w dwa złączone pniami lub konarami drzewa, aby jeno nie patrzyło na śmierć drugiego. mieszkańcy frygii oddawali cześć tym drzewom obwieszając je wieńcami. 

alkmeonidzi, ród wywodzący się od alkmeona, prawnuka nestora, zostali wygnani z aten za znieważanie ołtarza bogini ateny. 

orficy twierdzili, że dzięki specjalnym oczyszczeniom można rozwinąć w sobie cząstkę boską. cierpienie życia w ciele można łagodzić przez praktyki religijne jak misteria i ascezę. 

platon uważał, że najwyższą zasadą jest idea dobra, od niej pochodzą wszelkie inne zasady, można ją poznać przez naśladowanie boga. „eutyfron” to dialog platona poświęcony, między innymi, pojęciu pobożności i jego związkowi z etyką. 

filodemos z gandary napisał traktat "o pobożności". zalecał oddawanie czci bogom. uznawał pobożność za najważniejszą cechę wzorowego człowieka. 

proklos rozróżniał trzy rodzaje teurgii, w tym cnotę teurgiczną czyli złączenie się z bogiem przez wiarę.

epikur podkreślał użyteczność praktyk religijnych jako sposobu kontemplacji i myślenia o bogach i używania ich jako przykładu przyjemnego życia. 

teon ze smyrny uważał matematykę za oczyszczenie religijne. 

diagoras z melos (v w pne), sofista, znany jako pierwszy ateista, odrzucał istnienie bogów i potrzebę kultu religijnego. został oskarżony przez ateńczyków o bezbożność i wygnany z miasta. 

trazymach (v pne), sofista, głosił, że bogowie nie dbają o ludzkie sprawy, bo gdyby było inaczej, nie zapomnieliby, żeby było sprawiedliwie. 

fidiasz (ok 490 - ok 430 pne) został oskarżony o zawłaszczenie mienia publicznego (złoto, kość słoniowa) i bezbożność (umieszczenie własnego portretu na tarczy ateny partenos). został skazany i zmarł w więzieniu. inna wersja: uciekł do elidy. 

sokrates (ok 470 - 399 pne) - meletos wniósł przed archonta basileusa oskarżenie o bezbożność, nieuznawanie państwa, psucie młodzieży. sprawę rozpatrywał sąd ludowy (dikasterion), który głosami 280:220 skazał sokratesa na karę śmierci. mimo możliwości ucieczki sokrates wypił cykutę (szalej jadowity) lub szczwół plamisty. 

aspazja (ok 470 - ok 400 pne), żona lub towarzyszka życia peryklesa, hetera i właścicielka burdelu, została oskarżona o bezbożność, demoralizowanie kobiet ateńskich dla zaspokojenia perwersji peryklesa. dzięki emocjonalnemu wystąpieniu peryklesa została uniewinniona. 

fryne, hetera z iv w pne, została oskarżona o bezbożność. 

arystoteles (384 - 322 pne) został oskarżony o bezbożność za ułożenie hymnu na cześć hermiasa, musiał uciekać z aten. 

damnatio memoriae  to kara wymazania z pamięci zastosowana wobec herostratesa za podpalenie świątyni artemidy w efezie. kara była związana z pobudkami, czyli chęcią uzyskania wiecznej sławy.

 

24. 9. 6. 1. msza, liturgia, rytuał, misterium

 

rytuały stanowiły rodzaj magicznych środków ochronnych. 

proklos odróżniał trzy rodzaje teurgii, w tym pierwszy rodzaj, który obejmował wyrocznie i objawienia, które wymagały rytuałów. 

kadzidło stosowano od vii w pne. 

obrzędy na cześć herosów odbywały się w temenosach, sanktuariach (heroon), obejmowały libacje, krwawe ofiary przy grobie i w sanktuariach. mialy one nakłonić duchy herosów do opieki nad społecznością. 

sparagmos to rytuał wykonywany podczas misteriów dionizyjskich polegający na rozerwaniu żywcem zwierzęcia (głównie małych zwierząt, ale zdarzały się byki) przeznaczonego na ofiarę. 

driady i menady spotykały się nocami wśród trackich pustkowi i oddawały cześć dionizosowi urządzając bachanalia. menady, towarzyszki i czcicielki dionizosa, odziane w skóry jeleni, wymachiwały tyrsami owiniętymi latoroślą, śpiewały dzikie, szalone pieśni, tańczyły dzikie tańce graniczące z wyuzdaniem. 

jako miejsce spotkań stowarzyszenia dionizyjskiego łaźnia pelniła funkcje religijno-magiczne. odprawiano rytuały, uprawiano miłość, zanurzano się w basenach z magiczną wodą, odprawiano modły przy figurkach bogów (np izyda, afrodyta), które miały nadprzyrodzoną moc i dawały zdrowie i płodność. 

dwupłciowe bóstwo hermafrodyta było związane z bliżej nieokreślonym obrzędem weselnym.

Waldemar Mierniczek