25. religie etrusków, italików, sabinów, wenetów, rzymian i włochów

25. 6. 3. bóstwa opiekuńcze

 

bóstwa opiekuńcze to dusze zmarłych czczone w rzymie jako chroniące domostwo od nieszczęść i zapewniające pomyślność. 

genius był synonimem ducha opiekuńczego. 

najstarsze bóstwa opiekuńcze: ops, saturn, faun, vertumnus, mars. 

honos był bóstwem opiekuńczym mężczyzn. 

bóstwa opiekuńcze domu: 

- many - duchy zmarłych przodków, opiekuńczy geniusze domostwa, 

- lary - opiekunowie chaty, domu, duchy opiekuńcze rodziny, 

- penaty - bóstwa spiżarni i domowego ogniska, 

- janus - bóg wejścia i wyjścia, jego symbolem były drzwi i bramy, miał dwie twarze zwrócone w przeciwnych kierunkach. w rzymie symbolem janusa była brama przy forum od strony kwirynału, bramę otwierano w czasie pokoju i zamykano w czasie wojny, opiekował się sprawami męskimi, 

- westa - bóstwo opiekuńcze domu w jego wnętrzu, jej symbolem było ognisko domowe, opiekowała się sprawami kobiecymi, 

- silvanus - opiekun domu i majątku, 

- cardea opiekowała się zawiasami bram, czuwała nad domem i życiem rodzinnym, strzegła chaty przed napadem striges, 

- carna - bogini posiadająca władzę nad wszystkimi zamknięciami i drzwiami, jej atrybutem była kolczasta gałązka bobu, dzięki której niweczyła moc zaklęć mających na celu otwarcie drzwi domowych, opiekunka noworodków i najważniejszych organów ciała, posiadała władze nad striges, uratowała przed striges małego prokasa. 

część spożywanego posiłku oddawano bóstwom opiekuńczym (lary, penaty, many). 

lary i penaty jako bóstwa opiekuńcze były lokowane w pobliżu paleniska. były czczone w postaci figurek z drewna, gliny, wosku, srebra, kości słoniowej. poświęcano im jeden dzień każdego miesiąca, kiedy posążki przystrajano kwiatami (rzym, etruskowie). 

lares familiares opiekowały się rodziną i domem, sprawowały opiekę nad żyjącymi krewnymi. 

consevius patronował aktowi poczęcia dziecka. 

uni była opiekunką narodzin i miast (zwłaszcza perugii) (etruskowie). 

genius loci to duch lub demon, duch opiekuńczy miejsca, opiekuńcza siła sprawiająca, że przestrzeń jest jedyna w swoim rodzaju, często przedstawiany w postaci węża. 

roma to bogini i personifikacja rzymu jako państwa. branka odyseusza lub towarzyszka eneasza. gdy przybyła z nimi do lacjum doradziła spalenie okrętów, co zmusiło uciekinierów do osiedlenia się w italii. inne (często sprzeczne) informacje o romie: córka lub żona askaniusza, lub żona telefosa lub córka odyseusza z kirke lub córka telemacha z kirke lub córka italosa i leukarii, lub córka ewandra, ukazywana jako głowa w uskrzydlonym kasku lub z rogiem obfitości jako symbolem roztaczanego przez rzym dobrobytu i pokoju lub jako bóstwo wojownicze w hełmie, z włócznią hasta i tarczą u boku, w prawej ręce trzymała palladion - symbol wiecznego trwania. 

kybele została ogłoszona przez senat wielką opiekunką miasta (magna mater cybele), była przedstawiana jako "divinitas salutaris" - opiekuńcze bóstwo rzymu i wyobrażana w koronie z muru i wież (corona muralis). oktawian august dodał kybele do bóstw opiekuńczych rodziny cesarskej. 

penatami rzymu byli dwaj młodzieńcy, których posągi zostały przywiezione z troi przez eneasza. niekiedy identyfikowano je z dioskurami. 

zamknięte usta angerony oznaczają milczenie, aby nie ujawnić świętości nazwy rzym (???). 

melita - personifikacja malty, nazwana od rzymskiego miasta melite, starożytnej stolicy malty. 

lares urbani sprawował opiekę nad państwem. 

lares publici opiekowały się całym miastem. 

fortuna była opiekunką miast, co symbolizowała corona muralis na jej głowie, zwłaszcza portowych jako patronka żeglarzy. 

penaty publiczne opiekowały się osiedlem lub miastem. 

lares hostilii broniły miast od nieprzyjaciół. 

terminus był bogiem granic między posiadłościami prywatnymi i granic państwowych, bóstwem opiekuńczym znaków graficznych. jego kult został wprowadzony przez tytusa tatiusza lub numę pompiliusza (sabinowie, rzym). 

lares militares zapewniały opiekę w wojsku i podczas podróży. 

poszczególne czynności w gospodarstwie miały swoje duchy opiekuńcze. 

bóstwa opiekuńcze pól i zbóż - lares rurales, seja, segecja, prozerpina, nadutus, wolutyna, hostylina, flora, lukturn, matuta, rucyna, varvacator, redarator, obarator, sterculinius, saturn, lemonia, ceres, consus, messia, messor, ops. (więcej na ten temat w podrozdziale poświęconym roślinom). 

bóstwo opiekuńcze równin - rusina, grzbietów gór - jugatyna, pagórków - kollatyna, dolin - wallonia. 

lares viales i lares compitales opiekowały się drogami i ich rozstajami. 

kliwikola była patronką spadzistych ulic. 

lares permarini chroniły przed niebezpieczeństwami na morzu. 

clitunno to bóstwo opiekuńcze rzeki clitunno.

Waldemar Mierniczek